Partekatu edukia
Lurralde Kohesiorako Kontseilaria
Kontseilari jauna:
1. 2021eko irailaren 20an, instituzio honek [...] jaunaren idazki bat jaso zuen. Horren bidez, kexa bat aurkeztu zuen Lurralde Kohesiorako Departamentuaren aurrean, hainbat bide-seinaleen errotulazioa gaztelania hutsean daudelako edo akatsak dituztelako.
Idazki hartan, hauxe zioen:
a) N-121-A errepidean trafiko-seinale berri bat jarri da Sorauren eta Orikaingo sarrera eta irteeretan, eta grafia gaztelaniaz baino ez dago.
b) Seinaleztapen berriaz gain, duela urtebete gutxi gorabehera, beste seinale batzuk ere jarri ziren gaztelaniaz bakarrik, eta, gainera, haietako batzuei azentu-marka bat jarri zitzaien: Orcoien, Ezcaba, Irún (ez da izen ofiziala), Oricáin, Osacáin, Endériz, Badostáin, Mendigorría eta abar.
c) 2009ko irailaren 24an, Nafarroako Parlamentuko osoko bilkurak Nafarroa Baik aurkeztutako mozio bat bozkatu zuen, Kultura eta Turismo Departamentuak Nafarroa osoko toponimia-seinale okerrak zuzentzeko eskatuz. Mozioa onartu egin zen eta departamentu horrek hainbat zuzenketa egin zituen.
d) 2017tik, bide-segurtasunaren arduradunak etengabe ari dira gure errepideetatik Frantziako toponimia desagerrarazten eta gure errepideetako paisaia aldatzen, euskararen kalterako.
2. Ondoren, erakunde honek Lurralde Kohesiorako Departamentura jo zuen, gai horri buruzko informazio eske.
Honako hau jartzen du jaso genuen txostenean:
“Azken 4 urteetan unean-unean eta epe barruan erantzun zaio (…) jaunak zuzendutako instantziei Herri-lanen eta Azpiegituren Zuzendaritza Nagusitik.
Nafarroako Arartekoaren idatzian a) eta b) puntuetan adierazitakoaren harira:
Otsailaren 28ko 5/2018 Foru Dekretuak, irizpideak ezartzen dituenak Nafarroako biziguneen izenak erabiltzeko eta haiek grafikoki adierazteko, izendapen ofizialak erabiltzeko irizpideak finkatzen ditu arauaren xede den alorrean, hau da, Nafarroako hiriguneei dagokionean, Nafarroako Toki Entitateen Erregistroan horretarako jasotako izendapenaren arabera.
Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak Nafarroako administrazio publikoetan euskararen erabilera arautzen duen 103/2017 Foru Dekretuko 21.4 artikulua baliogabetzeak ez du behartzen bi hizkuntzak, gaztelania eta euskara, erabiltzera bide-seinaleetako informazio-elementuetan.
Idatziko c) puntuari dagokionez adierazi behar da Kultura eta Turismo Sailaren jarduerei buruz ari dela.
d) puntuaren eta Frantziako toponimiaren harira, esan beharra dago Frantzia idazteko moduari dagokion lege-hutsunea dela-eta, Nafarroako errepideetako kartel eta gezietarako Estatuko 8.1-IC Araudian xedatutako modua aukeratu dela, Francia izena errotulatzen duena”.
3. Era berean, sortutako gaiari buruzko informazioa emateko eskatu zitzaion Herritarrekiko Harremanetako Departamentuari.
Bidalitako txostenean, honako hau adierazten da:
“Arartekoaren aurrean kexa aurkeztu zuen pertsona berak posta elektroniko bat bidali zuen Euskarabideara irailaren 23an, kexa hori atxikita eta gai berak planteatzen. Mezu horri irailaren 29an erantzun zion Hizkuntza Baliabideen Zerbitzuko zuzendariak. Hona hemen mezu horren itzulpena:
“Kaixo (…):
Argazkiak ikusita, jarduera arauari egokitzen zaiola pentsatzen dugu. Bi esparru bereiztea komeni da: herrien izenei dagokiona bata eta gainerako seinaleei dagokiona bestea. Herrien izenei dagokionez, herriei dagokie, udalerri nahiz kontzejua izan, izendapena aldatzea. Aipatzen dituzun izenak esate baterako, Oricáin eta Osacáin, horrela idatzita daude horien egungo izendapen ofiziala hori delako (ikusi Nafarroako Toki Entitateen Erregistroa).
Gainerako seinaleei dagokionez (debekatuta -tik igarotzea, Francia eta abar), gogoan izan behar da 103/2017 Foru Dekretuko 21.4 artikulua indargabetu egin zela ebazpen judizial bidez. Honela zioen artikulu horrek:
4. Nafarroako Foru Komunitateko errepide sareko bide-seinaleetako informazio-elementuak, titulartasun publikokoak direnean, ele biz idatziko dira.
Atal jakin hori indargabetuta, aipatzen dituzun obretan bi hizkuntzak erabiltzeko betebeharra lehen bezain argi ez dagoen arren, seinaleztapen elebiduna erabiltzeko eragozpenik ere ez dago. Gure aldetik saiatuko gara Herri-lanen eta Azpiegituren Zuzendaritza Nagusian hizkuntza-jokaera inklusiboagoak bultzatu ditzaten eta informazio-seinaleetan Nafarroako errealitate elebiduna islatu dezaten.
Mila esker egin duzun ekarpenagatik. Agur bero bat”
Mezu horretan adierazitako moduan, kexan aipatutako udalerrien izendapena bat dator izendapen ofizialarekin. Egia da baita ere, geroago jakin dugula obra-eremu horretan bertan izen ofizialekin bat ez datozen udalerrien seinaleak jarri direla; hala nola Berriosuso (seinalean bi izen ofizialak agertu beharko lirateke Berriosuso / Berriogoiti), Azoz (seinalean bi izen ofizialak agertu beharko lirateke Azoz / Azotz) eta Irún (seinalean izen ofiziala agertu beharko litzateke, hau da, Irun).
Gainerako seinaleei dagokionez, mezuan adierazten zen bi hizkuntzak erabiltzeko betebeharra ez dela lehen bezain argia azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuko 21.4 artikuluaren indargabetzearekin, euskararen erabilera arautzen duena Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta menpeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan. Espresuki betebehar hori indargabetuta dagoela egia bada ere, artikulu horretako 1. atalak ere indarrean jarraitzen du eta honako hau xedatzen du:
“1. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren komunikaziorako eta irudirako elementu orokor orok bere errealitate elebiduna islatuko du.”
Nolanahi ere, aurrekoari kalterik egin gabe, ez litzateke eragozpenik egongo inolako kasuetan ele bitan errotulatzeko, eta jokatzeko modu hori inklusiboagoa litzatekeela pentsatzen dugu eta, gainera, esan dugun moduan bat etorriko litzateke 103/2017 Foru Dekretuko 21.1 artikuluan xedatutakoarekin.
(…) jaunaren erreklamazioko d) puntuari dagokionez, Francia izendapenarekin batera Frantzia izendapena ez erabiltzeari dagokionez, adierazi behar da abenduaren 15eko 18/1986 Foru Legeak, euskarari buruzkoak, honela dioela 3.3. artikuluan: “hizkuntza-arauak ezartzeko erakunde aholku-emaile ofiziala Euskaltzaindia izango da”. Horren harira, munduko herrialdeen euskarazko izenak eguneratu zituen Euskaltzaindiak 2019ko azaroaren 29ko 38. arauan. Arau horretan dio Frantziako Errepublikaren euskarazko izena Frantzia dela.
Era berean, aipatzekoa da Lurralde Kohesiorako kontseilariak sailaren 2020-2022 Hizkuntza Plana onartu zuela 2020ko uztailaren 1eko 34/2020 Foru Aginduaren bitartez. Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta menpeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan euskararen erabilera arautzen duen azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuko 6. artikulua garatzen du aipatutako hizkuntza-plan horrek.
Lurralde Kohesiorako Departamentuaren Hizkuntza Planean ezarritako epean garatu beharreko helburuak zehazten dira. Hizkuntza Planaren egitekoa honako hau ere badela ezartzen du: “herritarrei eskainitako zerbitzuetan arreta elebiduna bultzatzea (…) euskara zerbitzu publikoaren berezko elementu gisa balioztatuta”.
Azkenik, aurreko guztia ikusita, Herri-lanen eta Azpiegituren Zuzendaritza Nagusiaren eta Euskarabidearen arteko lankidetza bultzatu behar dugula jotzen dugu errepide-sareko seinaleei dagokionean, seinaleztapen hori ahalik eta zuzenena izan dadin toponimiarekin (beti ez da erraza) eta euskarazko idazketa gaiekin zerikusia izan dezakeen neurrian”.
4. Islatuta geratu den moduan, N-121-A errepidean jarritako bide-seinale batzuk gaztelania hutsean errotulatu berri direlako aurkeztu da kexa.
Lurralde Kohesiorako Departamentuak eta Herritarrekiko Harremanetako Departamentuak aurrez transkribatutako txostenak igorri dituzte.
5. N-121-A errepideko seinaleztapenari erreferentzia egiterakoan, Pamplona/Iruñatik Gipuzkoako mugarainoko ibilbidean, erakunde honek beharrezkotzat jotzen du bide-seinaleak bitan banatzea; batetik, herriguneen kokapena (toponimoak) adierazten dutenak eta, bestetik, errepideko zirkulazioarekin lotutako gaiei buruz informatzeko jartzen direnak (adibidez: kontuz ibiltzeko kartelak, radarrak iragartzekoak, errepide mota adierazten dutenak eta abar); izan ere, seinaleztapen mota bakoitzari aplikagarri zaion araubide juridikoa desberdina da.
Herriguneen kokapenari buruzko bide-seinaleei dagokionez, 1986ko abenduaren 15eko 18/1986 Foru Legeak, euskarari buruzkoak, honako hau xedatzen du 8.1 artikuluan:
“Foru Komunitateko toponimoek gaztelaniaz eta euskaraz izango dute izendapen ofiziala, honako arau hauen arabera:
a) Eremu euskaldunean, izendapen ofiziala euskarazkoa izango da, non ez den beste izen bat gaztelaniaz; hala bada, biak erabiliko dira.
b) Eremu mistoan eta eremu ez-euskaldunean, izendapen ofiziala gaur egungoa izango da. Hala ere, gaztelaniaz adierazitakoek euskarazko izendapen desberdin, jatorrizko eta tradizionala baldin badute, biak erabiliko dira”.
Arau horretan ezarritakoa garatzen du 2018ko otsailaren 28ko 5/2018 Foru Dekretuak, irizpideak ezartzen dituenak Nafarroako biziguneen izenak erabiltzeko eta haiek grafikoki adierazteko. Dekretu horretako 4. artikuluak hau xedatzen du:
“Administrazio Publikoek irizpide hauen arabera erabiliko dituzte izen elebidun ofizialak:
a) Euskarri bakarra erabiltzen den administrazio-jardunetan (zigiluak, logotipoak, idazpuruak, bide-errotulazioa eta antzeko ezaugarriak dituzten beste batzuk) bi izenak adieraziko dira ordena honetan:
Herrigunea eremu euskaldunean kokatuta baldin badago, euskarazko izena idatziko da lehenik eta gaztelaniazkoa ondoren, eta herrigunea eremu mistoan edo eremu ez-euskaldunean kokatuta baldin badago, izena gaztelaniaz idatziko da lehenik eta euskaraz ondoren. Izenak barra batez bereiziko dira (izena / izena)”.
Aipatutako arauetan xedatutakotik ondorioztatzen da herriguneetako bide-seinaleetan (toponimoak) seinaleztapen elebiduna erabili behar dela, halakorik baldin bada, lehenik euskarazko izena eta ondoren gaztelaniazkoa idatzita (herrigunea eremu euskaldunean badago) eta alderantzizko ordenan (gaztelaniaz lehenik eta euskaraz ondoren) herrigunea eremu mistoan badago. Hori horrela, herriguneak izendapen ofizialaren arabera adierazi behar dira bide-seinaleetan.
Herritarrekiko Harremanetako Departamentuak igorritako txostenean jasota dago dagokien izen ofizialarekin bat ez datozen herrien seinaleak jarri direla. Horren adibide dira honako hauek: Berriosuso (izen ofiziala Berriosuso / Berriogoiti da), Azoz (izen ofiziala Azoz / Azotz da) eta Irún (izen ofizial eta bakarra Irun da).
Hori dela eta, beharrezkotzat jotzen dugu Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea izen elebiduna erabil dezala izen ofizial elebiduna duten herriguneei dagokionean N-121-A errepideko seinaleztapenean, adierazitako ibilbidean.
6. Errepideko zirkulazioarekin lotutako gaiei buruz informatzeko aipatutako errepidean jartzen diren bide-seinaleei dagokionez (adibidez: kontuz ibiltzeko kartelak, radarrak iragartzekoak, errepide mota adierazten dutenak eta abar) igorritako txostenetan aipatzen da Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak Nafarroako administrazio publikoetan euskararen erabilera arautzen duen 2017ko azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuko 21.4 artikulua baliogabetu ondoren ez dela derrigorrezkoa bi hizkuntzak erabiltzea (gaztelania eta euskara).
Aipatutako 21.4 artikuluak honela zioen:
“Nafarroako Foru Komunitateko errepide sareko bide-seinaleetako informazio-elementuak, titulartasun publikokoak direnean, ele biz idatziko dira”.
Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak arau horretan esandakoa indargabetu zuen arrazoi hauengatik:
“Euskararen erabilerarekin lotuta hizkuntzaren lege-araudia zehazteko Zerbitzu Zentraletan ez zaio erreparatu behar administrazio-organoaren (hori orain edo etorkizunean edozein dela ere) egoitza dagoen tokiko araubide nagusiaren irizpideari, baizik eta hartzailearen bizilekuaren irizpideari, dagokion jarduera administratiboaren edukiari lotuta; hizkuntza herritarraren eskubidea delako eta, beraz, administrazio-organoak eskubide horretara egokitu behar du eta ez alderantziz.
(…) Zerbitzu Zentraletako jardueren hizkuntza-araubideak ez du bere kokapenera moldatu behar alegia bere eginkizun orokorrak ad extra garatzen dituenean biztanleria osoarentzat, ezta eginkizunaren izaera orokorrera Nafarroako biztanle guztientzat denean ere; kasuan kasu, jardueraren hartzaileari egokitu behar zaio hizkuntza-ermuaren arabera (eta dagokion araubide juridikoa EFLak aurreikusten duen zonifikazioarekin bat) dagokion administrazio-jardueraren edukiari lotuta. Herritarraren eskubidea da erabakigarria (legezkotasun parametroa), Legean konfiguratuta dagoen moduan, gure EFLak aurreikusten duen eremu bakoitzarekin eta horien araubide juridikoarekin eta administrazio-jardueraren edukiaren izaerarekin bat”.
Erakunde honek ulertzen duenaren arabera, bide-seinaleztapena arautzen zuen araua indargabetu ostean, gauza ez da hautazkoa dela euskararen eta gaztelaniaren erabilera informaziozko bide-seinaleetan, baizik eta, epaian adierazitako moduan, eremu bakoitzean aplikagarria den euskararen erabilera-araubideari egokitu behar zaiola.
Hori horrela, eremu euskaldunean jarritako seinaleen kasuan (ibilbidearen zati handi batean eremu horretatik igarotzen den errepideari egiten dio erreferentzia kexak), errotulazioak elebiduna izan behar du hala agintzen duelako, izaera orokorrarekin, Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta menpeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan euskararen erabilera arautzen duen 2017ko azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuko 10. artikuluak, irudi, ohar eta argitalpenei buruzkoak; baita hizkuntzak izaera koofiziala duelako ere.
Hori dela eta, erakunde honek beharrezkoa ikusten du Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea errotulazioa ele bitan egiteko, N-121-A errepideko eremu euskaldunean (Pamplona/Iruñatik Gipuzkoako mugaraino) jarritako informaziozko bide-seinaleetan.
7. Eremu mistoan (kexak eremu horretan jarritako kartelak ere aipatzen ditu), aipatu foru dekretuko 14. artikuluak administrazio publikoak gaitzen ditu neurriak bultzatzera errotuluak (kasu honetan, bide-seinaleak) ele bitan idatz daitezen.
Horren harira, Herritarrekiko Harremanetako Departamentuak dio ez dagoela inolako eragozpenik ele bitan errotulatzeko, jokatzeko modurik inklusiboena hori dela ulertuz.
Erakunde honek uste du errotulazioa ele bitan egitea komenigarria ere izan daitekeela arrazoi hauengatik:
a) Botere publikoek legezko betebeharra dute herritarren euskara ezagutu eta erabiltzeko eskubidea bermatzeko eta euskararen berreskurapena eta garapena babesteko Nafarroan (Euskarari buruzko Foru Legeko 1.2 artikulua).
b) Euskara Nafarroako berezko hizkuntza da (Euskarari buruzko Foru Legeko 2. artikulua).
c) Eremu mistoan herritar guztiek euskara nahiz gaztelania erabiltzeko eskubidea dute Nafarroako Administrazio Publikoei zuzentzeko (Euskarari buruzko Foru Legeko 17. artikulua).
d) Hona hemen zer dioen 2017ko azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuak, Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta mendeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan euskararen erabilera arautzen duenak, 21. artikuluko lehen atalean: Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren komunikazio eta irudi arloko elementu orokor guztiek elebiko errealitatea islatuko dute.
e) Kexaren egileak aipatzen duen errepidearen kasu jakin horretan, errepideak sarbidea ematen die eremu euskaldunean kokatutako udalerri askori eta, beraz, errepidea eremu horretan bizi direnek erabiltzen dutenez seinaleek eskaintzen duten informazioaren hartzaile bihurtzen dira. Seinaleak gaztelania hutsean egongo balira, ondorio paradoxikoa gertatuko litzateke, hau da, eremu euskaldunean bizi eta informazioaren hartzaile direnek ez lukete informazioa euskaraz jasoko.
Hori dela eta, erakunde honek egoki ikusten du Lurralde Kohesiorako Departamentuari iradokitzea errotulazioa ele bitan egiteko, N-121-A errepideko eremu mistoan (Pamplona/Iruñatik Gipuzkoako mugaraino) jarritako informaziozko bide-seinaleetan.
8. Azkenik, bide-seinaleetan “Francia” terminoaren erabilerari dagokionez, Lurralde Kohesiorako Departamentuak jakinarazten du termino hori idazteko moduari buruz dagoen lege-hutsunea dela-eta, Nafarroako errepideetako kartel eta gezietarako Estatuko 8.1-IC Araudian xedatutako modua aukeratu dela, “Francia” izena errotulatzen duena.
Herritarrekiko Harremanetako Departamentuak, ordea, jakinarazten du Euskaltzaindiak 2019ko azaroaren 29ko 38. Arauan eguneratu egin zituela munduko herrialdeen euskarazko izendapenak. Arau horretan zioen Frantziako Errepublikaren euskarazko izena Frantzia dela.
Gai horrekin lotuta, Euskarari buruzko Foru Legearen 3. artikuluko bigarren eta hirugarren atalek honako hau xedatzen dute:
“2. Botere publikoek hizkuntza-araua errespetatuko dute, foru lege honetan eta hura garatzen duten xedapenetan ezarritakoaren ondorio diren jarduera guztietan.
3. Hizkuntza-arauak ezartzeko, Euskaltzaindia izango da erakunde aholku-emaile ofiziala, eta botere publikoek berari eskatuko dizkiote aurreko atalean ezarritakoa betetzeko beharrezko zaizkien txosten edo irizpenak”.
9. Beraz, eta Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren erakundea arautzen duen uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legearen 34.1. artikuluak ematen dizkion eskumenen arabera, Arartekoaren erakundeak hau jo du beharrezkotzat:
a) Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea izena ele bitan erabiltzeko izendapen ofiziala ele bitan duten herriguneei buruzko N-121-A errepideko seinaleetan (Pamplona/Iruñatik Gipuzkoako mugaraino).
b) Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea errotulazioa ele bitan egiteko, aipatutako errepideko eremu euskaldunean jarritako informaziozko bide-seinaleetan.
c) Lurralde Kohesiorako Departamentuari iradokitzea errotulazioa ele bitan egiteko, aipatutako errepideko eremu mistoan jarritako informaziozko bide-seinaleetan.
d) Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea “Frantzia" adierazpena erabiltzeko "Francia" adierazpenarekin batera, aipatutako errepidean jarritako informaziozko bide-seinaleetan.
Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren erakundea arautzen duen uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legearen 34.2. artikuluari jarraikiz, eta aginduzkoa betez, Lurralde Kohesiorako Departamentuak bi hileko epean jakinarazi beharko du ebazpen hau onartzen duen eta, dagokionean, hura betetzeko zer neurri hartu dituen.
Lege-agindu horretan xedatzen denez, aipatutako administrazio publikoak arartekoaren erabakia onartzen ez badu, erakunde honek erabaki dezake gai hori 2021. urteari dagokion urteko txostenean sartzea eta Nafarroako Parlamentuan azaltzea, jarrera hori izan duen administrazio publikoa berariaz aipatuz, baldin eta arartekoaren iritziz erabakia onartzea posible bazen.
Adeitasunez, zure erantzunaren zain,
El Defensor del Pueblo de Navarra
Nafarroako Arartekoa
Francisco Javier Enériz Olaechea
Partekatu edukia