Partekatu edukia
Euskara
Gaia: La rotulación de diversas señales de tráfico únicamente en castellano.
Lurralde Kohesiorako kontseilaria
Kontseilari jauna:
1. 2024ko irailaren 16an, instituzio honek (…) jaunaren kexa bat jaso zuen. Belateko tuneletan egindako obren ondorioz jarritako hainbat bide-seinaleren inguruan. Bere ustez, seinale horiek ez zetozen bat euskararen araudiarekin.
2. Ondoren, erakunde honek Lurralde Kohesiorako Departamentura eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentura jo zuen, gai horri buruzko informazio eske.
3. 2024ko urriaren 21ean, Lurralde Kohesiorako Departamentuaren txostena jaso zen, honako hau adieraziz:
“Kexan aipatzen diren kartel eta seinaleak Belaten obrek eragindako trafiko-mozketaren eraginari buruzko 6 informazio-panel jartzeari dagozkiela.
Haien kokapenak, babesak, dimentsionamenduak eta diseinuak seinaleztapen bertikalaren 8.1 IC araua bete dutela. Era berean, euskararen erabilera arautzen duen azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuan ezarritakoa betetzen da. Dekretu horren 21.4 artikuluak ezartzen zuenez, “Nafarroako Foru Komunitateko errepide sareko bide-seinaleetako informazio-elementuak, titulartasun publikokoak direnean, ele biz idatziko dira”. Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiaren Administrazioarekiko Auzien Salaren irailaren 27ko 216/2019 Epaiaren bidez baliogabetu zen (2019ko abenduaren 2ko NAO). Karteletan erabilitako hizkuntzaren ordenari dagokionez, euskarazko mezua lehenetsi da. Idazki honekin doa “Separata-Kokapenak” dokumentua; erantsitako beste dokumentuan (“5. aukera– Seinaleztapena”) jasotako testua dago bertan.
Aipatzen duen gainerako seinaleztapenari dagokionez, obrako eta trafikoa bideratzeko laguntzako S-300 seinaleei dagokie; eta lehendik dauden seinaleetan oinarrituta egin da, jatorrizko seinaleetan zegoen nomenklatura mantenduta.
Herrien izendapenei dagokienez, Nafarroako Gobernuaren Toki Entitateen Erregistroan ezarritakoak erabili dira, herriak berak (Iruña) edo izen bakarrak (Bera edo Irun) ezarritako ordenaren arabera.
Eta Frantziaren euskarazko izendapenari dagokionez, (…)(e)k egindako kexa beraren aurrean Arartekoaren aurreko erantzunetan adierazitako gauza bera adierazten da:
“adierazi behar da Francia toponimoa duten seinaleen kasuan, ez direla aplikagarriak 103/2017 eta 5/2018 Foru Dekretuak. Zehazki, otsailaren 28ko 5/2018 Foru Dekretuak Nafarroako herriguneen izendapenak erabiltzeko eta grafikoki adierazteko irizpideak ezartzen ditu, Nafarroako Toki Entitateen Erregistroan horretarako jasotako izendapenaren arabera. Beraz, “Francia” izendapena ez da Foru Dekretu honen xedea.
Aipatutako 5/2018 Foru Dekretuaren 3. artikuluak honako hau ezartzen du: “Seinaleztapenaren arloan, Estatuak bere hartzen dituen nazioarteko arauekin bat jokatuko da”.
Estatuko errepideen araudi teknikoa, seinaleztapenari dagokionez, Errepideen Instrukzioan dago jasota, 8.1-IC Arauan, seinaleztapen bertikalari buruzkoan. Horren arabera, “atzerriko herriak espainieraz bakarrik idatziko dira, baldin eta izen horiek badaude; eta, halakorik ez badago, beren herrialdeko hizkuntzan. Hala ere, mugako herrialdearekin hitzarmen bat dagoenean, seinaleztapena hitzarmen horretan zehaztutakoaren arabera arautuko da”.
Eskuragarri dagoen dokumentazioa aztertu ondoren, ez da ageri Frantziarekiko mugaz gaindiko hitzarmenik bide-seinaleei heltzen dienik. Beraz, analogiaz, deskribatutako arau orokorra bete beharko da (kasu honetan “Francia” izan beharko da).
Jakinaren gainean egon zaitezen helarazten zaizu”.
4. 2024ko azaroaren 4an, Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuaren txostena jaso zen, honako hau jasotzen zuena:
“Lehenik eta behin, adierazi behar da euskarri grafikorik gabe ezin dugula kexan aipatzen diren kartelen balorazio zehatzik egin. Hala ere, Lurralde Kohesiorako Departamentuak, bere erantzunean, kartel horiei erreferentzia egin diezaieketen irudi batzuk eman ditu.
Beraz, Lurralde Kohesiorako Departamentuak emandako irudi horiek erreferentziatzat hartuta, lehenik eta behin adierazi behar dugu “ITXITA BELATE CERRADO” ikus daitekeela. Testu horretan, euskarazko zatia ezkerrean badago ere, posizio hori ez da gramatikalki zuzena; “BELATE ITXITA” izan beharko litzateke.
Bigarrenik, berriz aipatzen da Frantziari buruzko aipamena euskaraz ere adierazi behar den ala ez. Alderdi hori jada zehatz-mehatz aztertu genuen beste kexa bat zela-eta. Hona hemen orduan esandakoa:
“- 8.1- IC Arauan xedatutakoaren inguruan aipatu beharreko lehenengo gaia da instrukzioak herriei egiten diela erreferentzia, eta ez herrialdeei:
Atzerriko herriak espainieraz bakarrik idatziko dira, baldin eta izen horiek badaude; eta, halakorik ez badago, beren herrialdeko hizkuntzan. Hala ere, mugako herrialdearekin hitzarmen bat dagoenean, seinaleztapena hitzarmen horretan zehaztutakoaren arabera arautuko da.
Beraz, Francia inskripziodun seinaleari ez litzaioke instrukzio hori aplikatuko; ez baita herri bat, herrialde bat baizik.
Aurretik esandakoa alde batera utzi gabe, uler liteke, analogiaz, herrialdeen izendapenari aplika dakiokeela xedapena. Hala ere, 8.1-IC Arauak berak aurreko bertsioaren (2011koa) xedapen baliokidean ezartzen zuena ikusten denean, esango genuke herrialdeak nahita baztertu nahi izan direla.
Honela zioen lehengo idazkerak:
Ez da atzerriko hizkuntzetan idatzitako izenik erabiliko. Espainiaren ondoko beste nazio batzuetako izen bereziak gaztelaniaz bakarrik idatziko dira, horri buruzko aldebiko hitzarmenik ezean.
Hau da, “beste nazio batzuetako izen bereziak” esamoldeak nazioaren beraren zein nazio horretako herrien izenak adieraz ditzakeen heinean, badirudi 2014ko idazkerak gai hori argitu zuela eta zehaztu zuela herriei egiten zaiela erreferentzia, eta ez beste zerbaiti.
- Aipatzen den 8.1-IC Arauaren xedapena 2.5 atalaren (“Elebitasuna” izenekoa) barruan dago. Gure ustez, paragrafo horrek aipatzen dituen bi hizkuntzak, testuingurua kontuan hartuta, espainiera eta dagokion mugaz gaindiko hizkuntza dira (atzerriko hizkuntza, betiere). Hala, “espainieraz bakarrik” horrekin, ezarri nahi dena da herri horiek ez direla mugaz gaindiko hizkuntzan idatziko; 2011ko idazkera esanguratsua da zentzu horretan, gaia honela formulatzen baitzuen: “Ez da atzerriko hizkuntzetan idatzitako izenik erabiliko”. Instrukzioaren azken bertsioko adibidea Portugalgo herri batekoa da (Guarda), segur aski Salamancan dagoen kartel batean aipatzen dena; hau da, ez du berariaz argitzen nola jardun behar den espainieraz gain hizkuntza ofiziala duen eta aldi berean beste herrialde batekin muga egiten duen autonomia-erkidego batean.
- Gainera, aztertzen ari garen kasuari dagokionez, beharrezkoa da gehitzea Trafikoari, Ibilgailu Motordunen Zirkulazioari eta Bide Segurtasunari buruzko Legearen testu bateginaren 56. artikuluak, abenduaren 20ko 18/2021 Legeak aldatuak, honako hau ezartzen duela:
56. artikulua. Hizkuntza. Bide publikoetako seinaleztapen-paneletan eta inskripzioetan jasotako edo horiekin batera doazen idatzizko adierazpenak gaztelaniaz agertuko dira, eta, gainera, kasuan kasuko autonomia-estatutuan aitortutako autonomia-erkidegoko hizkuntza ofizialean, seinalea erkidego horren lurralde-eremuan dagoenean.
Legearen testu artikulatua aplikatzeko eta garatzeko Zirkulazioko Erregelamendu Orokorrak formulazio bera errepikatzen du 138. artikuluan, “Seinaleetako hizkuntza” izenekoan.
Kontuan hartuta, lehenengo bi puntuetan azaldu den bezala, 8.1C Araua arretaz irakurrita ondorioztatzen dugula arau-hutsune bat dagoela herrialdeen izenak seinaleztatzeari dagokionez, eta, nolanahi ere, hizkuntza koofizialen erabilerari dagokionez, Trafikoari, Ibilgailu Motordunen Zirkulazioari eta Bide Segurtasunari buruzko Legea izango da aplikatu beharko dena.
Nolanahi ere, arau-hierarkiaren printzipioari jarraiki, legeak eta hori garatzen duen erregelamenduak ezarritakoaren arabera interpretatu beharko da instrukzioa. Hala, euskarak izaera ofiziala duen eremu euskaldunean dauden seinaleetan, ondorioa da dagokiona dela Frantziaren adierazpen horiek elebidunak izatea.
- Ildo beretik, uste dugu aplikagarria dela azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretua, euskararen erabilera arautzen duena Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta menpeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan. Hala, egia bada ere Foru Dekretuaren 21.4 artikulua indargabetuta dagoela, egia da, halaber, 10.1 eta 21.1 artikuluek indarrean jarraitzen dutela (biak “Irudia, oharrak eta argitalpenak” izenekoak). Xedapen horietako lehenengoak honako hau ezartzen du eremu euskaldunerako: “identifikaziorako eta seinaleztapenerako beste edozein elementu ele bitan idatziko da”. Eta 21. artikuluaren 1. apartatuak, bestalde, honako hau ezartzen du: “Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren komunikazio (...) elementu orokor guztiek ele biko errealitatea islatuko dute”.
- Aurreko guztia ikusita, ondoriozta daiteke dagokiona dela eremu euskaldunean seinaleak eta adierazpenak elebidunak izatea, Frantzia adierazten duena barne.
-Alderdi formalei dagokienez, 103/2017 Dekretuaren lehenengo xedapen gehigarriaren arabera, seinalean, ezkerretara euskarazko izena agertu beharko litzateke, eta eskuinetara espainierazkoa edo gaztelaniazkoa (Frantzia/Francia), bi izenek tamaina eta ikusgarritasun bera dutela”.
Aurrekoari dagokionez, berretsi nahi nuke, halaber, seinaleztapenean eta errotulazioan akatsik ez izateko, departamentu hau erabat prest dagoela hizkuntza- eta toponimia-gaietan laguntzeko eta aholkuak emateko, Euskarabidearen bitartez, bai Lurralde Kohesiorako Departamentuari, bai Nafarroako Gobernuko gainerako departamentuei. Lankidetza horrek (Lurralde Kohesiorako Departamentuaren kasuan, lankidetza egon baita zenbaitetan) saihestu egin zuen, adibidez, N-121 errepideko IV. zatiko seinaletikan proiektuaren seinaleztapenaren atalean agertzen ziren beste akats batzuk gauzatzea.
Horren guztiaren berri emateko ohorea dut”.
5. Kexan salatzen da Belateko tuneletako obrak direla-eta jarritako seinale batzuk gaztelaniaz baino ez zeudela idatzita (“Carretera cortada”, “Atención salida de camiones” eta abar).
Erakunde honek, Q21/935 eta Q24/55 kexak zirela-eta, honako hau adierazi zuen:
“N-121-A errepideko seinaleztapenari dagokionez, Iruñetik Gipuzkoarekiko mugarainoko ibilbidean, erakunde honek beharrezkotzat jotzen du bereiztea herriguneen (toponimoak) kokapena adierazten duten bide-seinaleak eta errepidean zirkulatzearekin zerikusia duten hainbat gairen berri emateko instalatzen direnak (adibidez, arreta-kartelak, radarren abisua, errepide-motaren adierazpena eta abar), seinaleztapen-mota bakoitzari aplikatu beharreko araubide juridikoa desberdina baita.
(…)
Errepide horretan errepideko zirkulazioarekin zerikusia duten hainbat informazio-gai adierazteko jartzen diren bide-seinaleei dagokienez (adibidez, arreta-kartelak, radarren abisua, errepide-motaren adierazpena eta abar), igorritako txostenetan honako hau aipatzen da: Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak Nafarroako administrazio publikoetako euskararen erabilerari buruzko azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuaren 21.4 artikulua baliogabetu ondoren, ez da nahitaezkoa bi hizkuntzak (gaztelania eta euskara) erabiltzea.
Aipatutako 21.4 artikuluak honako hau ezartzen zuen:
“Nafarroako Foru Komunitateko errepide sareko bide-seinaleetako informazio-elementuak, titulartasun publikokoak direnean, ele biz idatziko dira”.
Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak bertan behera utzi zuen manu horretan xedatutakoa, honako arrazoi hauengatik:
“Zerbitzu zentraletan, euskararen erabilerari dagokionez, hizkuntzaren lege-araubidea zehazteko, ez da kontuan hartu behar administrazio-organoaren egoitza dagoen lekuan nagusi den araubidearen irizpidea (edozein dela ere orain edo etorkizunean), baizik eta hartzailearen bizilekuaren irizpidea, batera, dena delako administrazio-jarduketaren edukiari dagokionez; izan ere, hizkuntza herritarraren eskubidea da, eta administrazio-organoa eskubide horretara egokitu behar da, ez alderantziz.
(…) Hau da, zerbitzu zentralen jarduketen hizkuntza-araubidea ez da haien kokapenera egokitu behar biztanleria osoarentzako ad extra eginkizun orokorrak garatzen dituenean, ezta Nafarroako biztanleria osoarentzat duten funtzioaren izaera orokorrera soilik ere, baizik eta kasuan kasuko jarduketa administratiboaren edukiari dagokionez hizkuntza-zonaren arabera (eta dagokion araubide juridikoaren arabera EFLk aurreikusten duen zonifikazioaren arabera) kasuan kasuko bere jarduketaren hartzailearenera. Erabakigarria (legezkotasun-parametroa) herritarraren eskubidea da, Legean taxututa dagoen bezala, gure EFLk aurreikusten duen eremu bakoitzaren eta haren araubide juridikoaren eta administrazio-jarduketaren edukiaren izaeraren arabera”.
Erakunde honen ustez, bide-seinaleztapena arautzen zuen agindua baliogabetu ondoren, ez da aukerakoa informaziorako bide-seinaleetan euskara eta gaztelania erabiltzea; aitzitik, epaian adierazten den bezala, eremu bakoitzean aplikatu beharreko euskararen erabilera-araubidea bete behar da.
Horrela, eremu euskaldunean jarritako seinaleen kasuan (kexak errepide bat aipatzen du, bere ibilbidearen zati handi batean eremu horretatik igarotzen dena), errotulazioak elebiduna izan beharko du, azaroaren 15eko 103/2017 Foru Dekretuak (euskararen erabilera arautzen duena Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta menpeko dituzten zuzenbide publikoko entitateetan) 10. artikuluan (irudiari, oharrei eta argitalpenei buruzkoan), oro har, hala xedatzen baitu, bai eta hizkuntzaren izaera koofizialetik eratortzen delako ere”.
Behin eta berriz aipatu behar dugu erabaki horien esanahia. Kexan esaten den bezala, trafiko-gaiak adierazten dituzten seinale jakin batzuk gaztelaniaz bakarrik agertzen baziren eta eremu euskaldunean kokatuta bazeuden, gure iritziz, ez litzateke indarrean dagoen araudia beteko.
Lurralde Kohesiorako Departamentuaren txostenean aipatzen den deuseztapen-epaia ez legoke ondorio horren aurka, bidearen Foru Komunitateko Administrazioaren titulartasunean oinarritutako derrigortasun-arau baten aurka baizik.
6. Francia eta Frantzia izendapenaren erabilerari dagokionez, erakunde honek aurreko espedienteetan ere aztertu du, eta honako arrazoi hauek eman ditu:
“Azkenik, bide-seinaleetan “Francia” terminoa erabiltzeari dagokionez, Lurralde Kohesiorako Departamentuak jakinarazi du, termino hori idazteko moduari dagokionez dagoen legezko hutsunea dela-eta, Nafarroako errepideetako karteletan eta gezietan Estatuko 8.1-IC Araudian ezarritakoa aukeratu dela (bertan, “Francia” izena errotulatzen da).
Hala ere, Herritarrekiko Harremanetako Departamentuak jakinarazi du Euskaltzaindiak, 2019ko azaroaren 29ko 38. arauan munduko estatuen izenen euskarazko izendapena eguneratu zuela. Arau horretan ezarri zuen Frantziako Errepublikaren euskarazko izendapena Frantzia dela.
Horri dagokionez, Euskararen Foru Legearen 3. artikuluko bigarren eta hirugarren idatz-zatiek honako hau xedatzen dute:
“2. Botere publikoek hizkuntza araua errespetatuko dute, foru lege honetan eta hura garatzen duten xedapenetan ezarritakoaren ondorio diren jarduera guztietan.
3. Hizkuntza arauak ezartzeko, Euskaltzaindia izanen da erakunde aholku-emaile ofiziala, eta botere publikoek berari eskatuko dizkiote aurreko atalean ezarritakoa betetzeko beharrezko zaizkien txosten edo irizpenak”.
Kexa honen izapidetzea dela-eta, eta azken gai horri dagokionez, “Francia” terminoaren erabilerari dagokionez, Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuak igorritako txostenak, lehen transkribatutakoak, aplikatu beharreko araudia aipatu ondoren (8.1C Araua; Trafikoari, Ibilgailu Motordunen Zirkulazioari eta Bide Segurtasunari buruzko Legea; Zirkulazioko Erregelamendu Orokorra; eta Nafarroako administrazio publikoetan, beren erakunde publikoetan eta zuzenbide publikoko entitateetan euskararen erabilera arautzen duen Foru Dekretua), honako hau ondorioztatzen du: “dagokiona da eremu euskaldunean seinaleak eta adierazpenak elebidunak izatea, Frantzia adierazten duena barne”.
Egokitzat jotzen dugu berriro esatea, gure ustez, kexak aipatzen duen eremuan Frantzia adierazpena erabili beharko litzatekeela, Francia adierazpenaz gain.
7. Azkenik, adierazi behar da erakunde honek egoki ikusten duela euskararen arloan eskumena duen departamentu horren txostenaren azken zatian jasotako eskaintza, gai batzuen inguruan (bide-errotulazioa eta -seinaleak barne) Foru Komunitateko Administrazioko beste organo batzuei kontsultak egiteko aukerari dagokionez.
Arrazoizkoa izan daiteke kontsulta-bide hori erabiltzea, bai azkenean hartzen diren erabakietan egokitasun handiagoa lortzeko, bai aipatutako administrazioaren esparruan horien koordinazioa eta koherentzia lortzeko.
8. Beraz, eta Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren erakundea arautzen duen uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legearen 34.1. artikuluak ematen dizkion eskumenen arabera, hau jo du beharrezkotzat:
a) Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea, eremu euskaldunean jarritako informaziorako bide-seinaleztapenean, errotulazioa ele bitan egitea.
b) Lurralde Kohesiorako Departamentuari gomendatzea, zona horretan jarritako informaziorako bide-seinaleztapenean, “Frantzia” adierazpena erabiltzea, “Francia” adierazpenaren alboan.
c) Lurralde Kohesiorako Departamentuari iradokitzea, eremu euskalduneko eta mistoko bide-seinaleei eta euskara erabiltzeko beharrari eta modu zehatzari dagokienez, aldez aurretik kontsulta diezaiola Euskarabidea-Euskararen Nafar Institutuari.
Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren erakundea arautzen duen uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legearen 34.2. artikuluari jarraikiz, eta aginduzkoa betez, Lurralde Kohesiorako Departamentuak bi hileko epean jakinarazi beharko du ebazpen hau onartzen duen eta, dagokionean, hura betetzeko zer neurri hartu dituen.
Lege-agindu horretan xedatzen denez, aipatutako administrazio publikoak arartekoaren erabakia onartzen ez badu, erakunde honek erabaki dezake gai hori dagokion urteko txostenean sartzea eta Nafarroako Parlamentuan azaltzea, jarrera hori izan duen administrazio publikoa berariaz aipatuz, baldin eta arartekoaren iritziz erabakia onartzea posible bazen.
Adeitasunez, zure erantzunaren zain,
El Defensor del Pueblo de Navarra
Nafarroako Arartekoa
Patxi Vera Donazar
Partekatu edukia