Partekatu edukia
Lehendakari andrea, parlamentari jaun-andreok, egun on.
Nafarroako Arartekoa naizen aldetik, Foru Araubideko Batzorde honen aurrean agertzen naiz, erakundearen 2022ko Urteko Txostenaren berri emateko.
Eskerrak eman nahi dizkiet jaun-andreei urteko balantze hau X. legealdia amaitu baino lehen aurkezteko aukera eman didatelako eta, beraz, lehen memoria hau Ararteko izateko hautagai gisa aukeratu nindutenei azaltzeko aukera dudalako. Gainera, bihar zehazki urtebete beteko da erakundearen titular kargua hartu nuenetik.
Agerraldi honetan lagun ditut Sarasibar jauna, erakundeko aholkulari eta idazkari nagusia, Galilea andrea, kabineteburua, eta Monreal andrea, urteko txostenen aholkulari eta koordinatzailea, hala badagokio, jaun-andreek behar duten edozein informazio osatu ahal izan dezaten.
Nire asmoa da Urteko Txostenaren lehen kapituluan ageri den laburpenaren laburpen zehatzagoa eta selektiboagoa egitea.
ERAKUNDEAREN JARDUKETAK
2022. urtean, erakundearen jarduketa 3.575 jarduketatara igo da.
Hona hemen zifra horren banakapena:
ARTATUTAKO PERTSONAK
Baina garrantzitsuena, jarduketa horren guztiaren atzean, pertsonak dira. Nafarroan bizi diren eta erakundearen zuzeneko edo zeharkako laguntza jaso ahal izan duten emakumeak, gizonak eta adingabeak.
Kexen, kontsulten, bitartekaritzen eta herritarren hobekuntza-proposamenen artean, 2022an, 9.601 pertsona zuzendu edo hurbildu dira erakundera.
Horietatik, 4.317 kexen bidez, 5.221 kontsultak egiteko, 45 proposamenak egiteko eta 18 bitartekaritza-espedienteen bidez.
Generoaren araberako banaketan, 6.114 emakume (% 63,7) eta 3.487 gizon (% 36,3) ditugu. Emakumeen gehiengo hori antzekoa da bai kexetan bai kontsultetan; hobetzeko proposamenetan, berriz, murriztu egiten da, eta, aldiz, bitartekaritzaren kasuan, gizonak dira nagusi.
KEXEN SAILKAPENA GAIEN ARABERA
2022an jasotako 1.426 kexen edukiak agerian uzten ditu herritarrek administrazio publikoekiko harremanetan dituzten kezkak edo asegabetasunak. Kopuru hori 2021ean (1.408) eta 2020an (1.416) erregistratutakoa baino zertxobait handiagoa da.
Kexak sailkatzeko orduan, GAIEN ARABERA sailkatzea da modurik aipagarriena. Horrela, sailkapen konstante horri eutsiz, konparazioak egin ditzakegu une bakoitzean herritarrak gehien kezkatzen dituzten gaien bilakaeran.
Horrela, adibidez, 2020an kategoria berri bat sortu zen Covid-19arentzat, eta urte horretan eta hurrengoan rankingeko lehena izatera igaro zen kexa kopuruari dagokionez; 2022an, berriz, zazpigarren tokira jaitsi da, eta, ziurrenik, aurten TOP-10etik desagertuko da.
Lehenengo postuan, kexa kopuruaren arabera, Hezkuntza izan da, 349 kexa guztira. Hemen 237 espediente kendu behar dira 0 eta 3 urte bitarteko haur eskoletan deklaratutako grebarengatik, praktikan espediente bakar gisa zenbatzen ditugulako. Hala eta guztiz ere, Hezkuntza da oraindik kexa gehien jaso dituena, 112 guztira.
Besteak beste, greba horren gutxieneko zerbitzuengatik, ikasturtearen hasieran eskolatu gabeko haur batzuk dituzten ikastetxeetara sartzeagatik, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei jaramonik ez egiteagatik, eskola-jardunaldia aukeratzeagatik, eskola-jantokiko eta garraioko zerbitzurik ez izateagatik, matrikula ez itzultzeagatik, ikastetxe batzuetako batxilergoko notengatik, EvAUrengatik, bekak ukatzeagatik, eskola-jazarpenagatik eta musika-eskolengatik.
Bigarren gaia enplegu publikoa lortzea izan da, batez ere egonkortze-prozesuengatik, hautaketa-prozesuak ebazteko atzerapenengatik edo horietarako baliabideengatik.
Hirugarrena Gizarte Ongizatea izan zen, Errenta Bermatua emateko atzerapenagatik, hura enbargatzeagatik edo itzultzeagatik; aterpetxean edo bizilekuan plazarik ez izateagatik; desgaitasunen bat duten pertsonen arretarik eza edo errekonozimendua izateagatik; haurren babesgabetasuna dela-eta; Martzillako BHZk; ideia suizidak dituen nerabe bati arreta ez emateagatik; hartutako neska ukrainarrak familia-liburuan ez sartzeagatik; Fundaparen jarduketagatik; mendeko pertsonei eta adinekoei babesik ez emateagatik; edo gizarte-zerbitzuek emandako tratuagatik.
Gizarte Segurantzan, gehienek adierazi zuten ezinezkoa zela beren bulegoetan hitzordurik egitea, eta, ondoren, ezintasun-prozesuak, erretiro aurreratua eta pentsioetarako enbargoak.
Osasunean, bosgarrenik, hainbat kexa jaso ziren itxaron-zerrendengatik, lehen mailako arretako eta osasun mentaleko hainbat zentrotako profesionalen eskasiagatik, onarpen-prozesuan administrariek artatu zituztelako, jasotako tratuagatik edo prestazio farmazeutikoengatik.
Jarraian, Ingurumeneko arloan kexak areagotu ziren zaratengatik (erdia baino gehiago), jarduketa sailkatuak ez ikuskatzeagatik, edukiontziak jartzeagatik, zuhaitzak mozteagatik eta katuen koloniak babesteagatik.
Covid-19arekin lotutako kexak urteko lehen hiruhilekoan izan ziren nagusi, antigenoen testen ziurtagiririk ezin izateagatik eta maskara ez eramateagatik ezarritako zigorrengatik, eta gaur egun oso gutxi dira.
Zortzigarren tokia Etxebizitzarentzat da, batez ere alokairuko etxebizitza babestuen eskasiagatik; Emanzipa eta David laguntzak ez ordaintzeagatik, konpongarriak izan zitezkeen akatsengatik edo bidegabeko kaleratze batengatik aparteko diru-sarrera bat egiteagatik; birgaitzeko dirulaguntzak atzeratu edo ukatzeagatik; esleitutako etxebizitzen baldintza txarrengatik; bizigarritasun-zedulak atzeratu edo ukatzeagatik; eta Nasuvinsan hitzordurik lortu ezin izateagatik.
Ogasunean, kexa gehienak PFEZari buruzkoak ziren, batez ere kenketengatik; aurrez aurreko arretarik ez izateagatik; errentamendurako dirulaguntzetan irizpidea aldatzeagatik; zerga-zorren konpentsazioagatik; Hiri Lurren Balioaren Gehikuntzaren gaineko Zergagatik; eta erroldaren arabera udal-kargen tasa desberdina finkatzeagatik.
Hamargarren lekuan Trafikoa eta bide-segurtasuna dago, trafiko-zehapenengatik edo udal-garabiaren jarduketengatik jarritako kexen erdiarekin; beste heren bat ikuspen eskaseko edo gehiegizko abiadurako arriskuengatik puntu batzuetan; eta beste batzuk DGTn gidabaimena berritzeko hitzordua lortzeko ezintasunagatik, desgaitasuna duten pertsonentzako aparkalekuengatik edo patinete elektrikoen arriskuagatik.
Txostenaren 63. orrialdean, Jaun-andreek gaien zerrenda osoa dute, 2021arekin alderatuta, eta, jarraian, gai bakoitzak aurkeztutako kexen zerrenda osoa, hurrenkera alfabetikoan.
ADMINISTRAZIO PUBLIKOEN IKUSKAPENA
Orain gure jarduketaren beste ikuspegi batean sartu nahi nuke, erakundeak Nafarroako administrazio publikoen gainean egindako ikuskapen-lanarekin zuzenago lotuta.
Kudeatutako espedienteei dagozkien 1.411 kexetatik, % 74,1 (1.045) izapidetzeko onartu ziren; % 14,2 ez ziren onartu, eta % 11,7 beste defendatzaile batzuei bidali zitzaizkien, batez ere Gorte Nagusiek izendatutako defendatzaileari, Estatuko Administrazioari eragiten dioten gaietan eskumena duenari.
Onartutako 1.045etatik, 889 ikertu behar izan ziren, eta, abenduaren 31n, beste 156 oraindik izapidetzen ari ziren.
Ikerketaren ondoren, 617 kexatan ikusi zen arrazoia, osorik edo zati batean, hau da, ikertutako guztien % 69,4tan. Aitzitik, 249 kasutan ez zen ebazpenik behar, eta beste 23tan atzera egin zen edo jardun judiziala izan zen, besteak beste.
Kexei ofiziozko jarduketak eta hobetzeko proposamenak ere gehitzen badizkiegu, IKUSKAPENAK administrazio publikoei buruzko 912 ikerketa ekarri zituen berekin. Horietatik:
EBAZPENAK
Gaika, ingurumenak bildu zituen gomendio, iradokizun eta gogorarazpen gehien. Ondoren, hurrenkera honetan: hezkuntza, etxebizitza, funtzio publikoa, gizarte-ongizatea, osasuna, enplegu publikorako sarbidea, ogasuna, trafikoa eta hirigintza, lehenengo hamarrak aipatzearren.
Kexei ofiziozko jarduketak eta herritarren proposamenak gehitzen badizkiegu, 349 EBAZPEN ditugu, 482 ERABAKI hartzen dituztenak. Hauek dira:
ONARPEN MAILA
Kexak ebaztearen ondorioz Arartekoak emandako ebazpenen onarpen-maila % 66,3koa izan zen.
Iaz 385 ebazpen erantzun ziren, eta horietatik 256 onartu ziren; 129, ordea, ez ziren onartu.
Onartutako 256 ebazpen horiei gehitu behar zaizkie Administrazioak bere jokabidea zuzendu zueneko kasuak, kexaren ikerketa irekitze hutsarekin, hau da, ebazpenik eman beharrik gabe. Hori 220 espedientetan gertatu zen.
Beraz, 476 kasu amaitu ziren herritarren alde, bai Arartekoaren ebazpena onartzeagatik, bai ikerketaren izapideetan uzia onartzeagatik. Horrek onarpen- eta konponbide-maila % 78,7ra igotzen du, erreferentzia gisa hartuta erakundearen iritziz 605 kasutan bideragarria zela kexan planteatutako arazoari irtenbide osoa edo partziala ematea.
Zeintzuk izan ziren iaz Arartekoaren ebazpenak gehien eta gutxien onartu zituzten administrazioak?
Ebazpenak gehien onartu zituztenak, hiru kexa-espediente edo gehiago izan zituztenak bakarrik kontuan hartuta, honako hauek izan ziren:
Administrazio bakoitzari buruzko datuak txostenaren IX. kapituluko 4., 5. eta 6. ataletan egiazta daitezke.
KEXEN HARTZAILE DIREN ADMINISTRAZIOAK
Zeintzuk izan ziren kexen hartzaile izan ziren administrazio publikoak?
KEXAK AURKEZTEKO BITARTEKOAK
Zer bitarteko erabili zituzten pertsonek kexak aurkezteko?
Ez da ahaztu behar oraindik ere oso kontuan hartu beharreko eten digitala dagoela, batez ere Arartekoarengana jotzeko arrazoi gehien dituzten esparruetan eta kolektiboetan.
Horregatik, herritarrei arreta emateko bulegoak dedikazio presentziala eta pertsonalizatua eskaintzen du. Eta gure bulegoan aurkeztutako 330 kexetako batzuen arrazoia Administrazioan aurrez aurreko arretarik ez izatea da.
GJHen ARABERAKO KEXEN BANAKETA
2022an, lehen aldiz, Arartekoaren aurrean aurkeztutako kexen azterketa egin da, 2030 Agendaren Garapen Jasangarrirako 17 Helburuen (GJH) 169 jomugen arabera.
Esan beharra daukat Nafarroakoa izan dela hamar Defentsa Erakundeetatik lan hau egin duen lehena.
Uste sendoa dut 2030 Agendaren ontasunean, eta guztioi hobeto joango zaigula 17 helburu horietan aurrera egiten saiatzen bagara.
Ikus daitekeenez, kexa gehien Hiri eta Komunitate Jasangarrien 11. GJHari dagozkio (280 kexa), batez ere etxebizitzarekin, zaratekin eta hirigintzarekin lotutako kasuengatik.
Ondoren, 8. GJH (Lan duina eta hazkunde ekonomikoa) dator, batez ere enplegu publikoa lortzearekin, funtzio publikoarekin eta Gizarte Segurantzarekin lotutako kexengatik. Hirugarrenik, 10. GJH dago, Desberdintasunak murriztea, desgaitasunari eta euskarari buruzko guztiak barne, besteak beste.
Gainerako GJHek grafiko honetan jasotako zifrak dituzte. Ez dute inolako kexarik 13. GJHk, Klimaren aldeko Ekintzak, ezta, logikoki, 14. GJHk ere, Itsaspeko Bizitzak.
17. GJHrako (Helburuak lortzeko aliantzak) ere ez dago kexarik. Hala ere, Jaun-andreei aurreratu nahi diet nire asmoa dela gainerako defendatzaileei proposatzea autonomia erkidegoetako eta estatuko bederatzi erakundeen arteko aliantza bat osatzea helburu horretarako, 2030 Agendan aurrera egiten laguntzeko, administrazio publikoak ikuskatzeko dugun aukeratik abiatuta.
OFIZIOZKO JARDUKETAK
2022an, ofiziozko 19 jarduketa ere kudeatu ziren, 2 2021ean hasitakoak eta beste 17 urtean irekitakoak.
17 horietatik, bi hezkuntzaz aritu ziren: Ukrainako haurren online hezkuntzaz eta NUPeko Medikuntza eta Erizaintza graduetara sartzeko itxaron zerrendaz.
Beste bi ingurumenaz aritu ziren: Tuterako Alde Zaharreko gehiegizko zarataz eta Ezkaba mendiko suteen aurkako planaz.
Beste bi herritarren segurtasunari buruzkoak izan ziren: Eguesibarren Udaltzaingoaren patruilarik ez egotea eta Urdalur presan alarma-sistemarik ez egotea.
Gainerako jarduketek honako gai hauek jorratu zituzten:
Emandako ebazpenen onarpen-maila orain arte erantzun direnen % 70ekoa izan zen.
HOBEKUNTZA-PROPOSAMENAK
2022an, herritarrek aurkeztutako zerbitzu publikoen 10 hobekuntza-proposamen kudeatu ziren. Aurten iritsi diren 7ak honako hau proposatzen zuten:
KONTSULTAK
Orain, Nafarroako Arartekoaren jarduketaren beste zati garrantzitsu bat nabarmendu nahi dut: kontsultak. 2022an, 1.829 jarduketa egin zituen herritarren arretarako bulegoak, horietako asko aurrez aurreko arretan.
Kasu horretan, gizarte-ongizateari, etxebizitzari eta ogasunari buruzko kontsultak izan ziren nagusi. Kontsultak, gaien arabera ordenatuta eta handienetik txikienera ordenatuta, txostenaren 583. orrialdean eta hurrengoetan agertzen dira.
LANKIDETZA INDIZEA
Jaun-andreek gogoratuko dutenez, 2021eko urriaren 1ean sartu zen indarrean Nafarroako Foru Komunitateko Arartekoaren Foru Legearen 29 bis artikulua, zeinak ezarri baitzuen administrazioei 1.500 euroko hertsatzeko isunak jartzeko aukera, baldin eta, errekerimenduak behin eta berriz egin arren, eskatutako informazioa igortzen ez bazuten edo ebazpenei erantzuten ez bazieten.
2022. urtean, udal bati hertsatzeko lehen isun bat jartzeko prozedura hasteko ebazpen bakarra eman zen, eta udal horrek bere legezko betebeharrak bete zituen emandako epearen barruan.
Txostenaren X. kapituluan zehazten dira beste batzuk baino gehiago atzeratu ziren administrazioak, informazioa eskatzeko edo erantzuteko bi gogorarazpen egin behar izan zirelako. Esan beharra daukat, aurtengo esperientzian, ez dudala ikusi inola ere erakundearekiko fede txarrik edo aurkako jarrerarik, baizik eta administrazio-kudeaketako epeak edo akatsak betetzeko baliabiderik eza.
AGERRALDIAK, BITARTEKARITZA ETA GARDENTASUN-KONTSEILUA
Bestalde, 2022an, Nafarroako Arartekoa bi aldiz agertu zen Nafarroako Parlamentuan, 2021eko txostena Batzorde honetan eta Osoko Bilkuran aurkezteko.
“Bitartekaritza Zerbitzuaren” arlo funtzionala garatzeko, lankidetza-hitzarmena berritu zen Nafarroako Bitartekaritza Elkartearekin (ANAME), aholkulari baten ardurapean, barne-funtzionamenduko protokolo batekin eta web-ean dagokion eskaera-formularioarekin, eta 17 bitartekaritza-espediente kudeatu ziren.
Nafarroako Arartekoaren ordezkaritzak Nafarroako Gardentasun Kontseiluaren 9 bileratan parte hartu zuen, eta 10 akordiotako txostengilea izan zen.
HAURREN ETA NERABEEN EGOERA
Haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko eta haien familiak, eskubideak eta berdintasuna sustatzeko maiatzaren 11ko 12/2022 Foru Lege berria betez, txostenaren XIV. kapituluan Nafarroako adingabeen egoerari buruzko balorazio bat jasotzen da, eta egoera hori egiaztatzen da legeak administrazioei ezartzen dizkien eskakizunen arabera.
2022an, aurreko urtearen aldean, adierazle hauek jaitsi dira: artatutako adingabeena, zaintza-egoeretan dauden adingabeena eta tutoretzapeko adingabeena. Egoitza-harrera edo harrera instituzionala % 60tik % 53ra jaitsi da, baina gehiengoa izaten jarraitzen du, eta, beraz, beharrezkoa da neurriak hartzea.
Txostenean iradokizunak egiten dira esku-hartzea arrisku-egoeretan prebentzio eta arreta goiztiarreko jardueretara bideratzeko, agente jarduleak behar bezala koordinatu eta hornitzeko, eta ahal den neurrian babesgabetasuneko eta familia-nukleotik banantzeko egoerak saihesteko.
Berrikuntza gisa, 12/2022 Foru Legea onartu zenetik, erakundearen ordezkaritza batek Haur eta Nerabeen Nafarroako Kontseiluan eta Familia Harrerarako Mahaian parte hartzen du. Era berean, 11 bilera egin ditugu haurrak eta nerabeak babesteko erakundeekin, antzemandako problematika eta erakundeek planteatutako proposamenak jasoz, bai eta adingabeek jasaten dituzten abusu eta abusu errealen arriskua testuinguruan jartzen duten albisteak ere.
BESTE BERRIKUNTZA BATZUK
Hona hemen 2022an sartutako beste berrikuntza batzuk:
TOPAKETAK GIZARTE ERAKUNDEEKIN
Nolanahi ere, jaun-andreok, kualitatiboki garrantzitsuena iruditzen zaidan berrikuntza Herriaren Defendatzaile gisa hartu dudan ekimena da, gure erkidegoko gizarte-eremuarekiko jarrera proaktiboa izateko.
Eta amaitu dut nire hitzaldia atal honekin.
Inor atzean uzten ez dela edo, behintzat, ez dela gehiegi atzeratzen egia izan dadin, lehen lerroan lanean ari diren gizarte-erakundeekin bisitak egiteko eta bilerak egiteko ekimena hartu dut, eta, askotan, boluntariotzatik, Nafarroan bizi diren eta pobrezia-egoeran, kalteberatasun-egoeran, gizarte-bazterketako arriskuan dauden pertsonei eta, azken batean, beren eskubideak urratzeko arrisku handienean daudenei lagundu diet.
Ildo horretan, 2022an diapositiba honetan agertzen diren 27 erakundeak bisitatu ditugu, existitzen den guztiaren zati txiki bat baino ez baitira.
Lehenik eta behin, esan behar dut harro egon gaitezkeela Nafarroan gizarte-erakundeen sare zabala dugulako, elkarren osagarri. Sare horrek kolektibo horiek guztiak babesteko benetako sarea osatzen du, eta pertsona asko hondoraino eror ez daitezen lortzen du. Baina, askotan, lan gogor hori administrazioetatik, eta ez boluntariotzatik, eman beharko liratekeen zerbitzuak ordezten ari da.
Beren ahotsetik entzun ditugu bizitzen ari diren arazoak, beren beharren berri eman digute, eta, aldi berean, haien esanetara jarri gara, eguneroko lanean ezagutzen eta pairatzen ari diren kasuak eta egoerak konpontzen laguntzeko kexa-bide izan daitezen.
Bilera horietatik arazo oso larri eta garrantzitsuen zerrenda bat lortu dugu.
Lehena, zalantzarik gabe, alokairu sozialeko eta larrialdietako etxebizitzaren premia larria. Jaun-andreok, pertsonak ditugu zubi baten azpian eta abandonatutako etxabeetan bizitzen, horrek esan nahi duen guztiarekin.
Baina bada aurretik beste arazo bat ere, erroldatzea, alegia, edozein laguntza eskatzeko edo edozein eskubide baliatzeko giltza bihurtzen dena. Erroldarik gabe, ez dago osasun-txartelik, ez dago errenta bermaturik..., ez dago ezer. Eta gaur egun udalerri batzuetan erroldatzeko ematen ari diren murrizketek estortsio kasu larriak eragin ditzakete, erakunde horiek baieztatu digutenez.
Maizter bat erroldatzera joateagatik ehunka euro kobratzea edo hileko ordainketa bat, gelaren prezioaren gainetik, izapide hori bera egiteagatik edo, aldiz, maizter bat azpierrentamendua debekatuta izateagatik edo Ogasuneko radarrean sartu nahi ez izateagatik; horrelako egoerak errepikatu zaizkigu ia bisita guztietan.
Deigarria iruditu zaigu, halaber, herritar batzuek esatea ez direla ausartzen kexatzera, errepresalien beldur direlako, eta hori bereziki larria iruditu zaigu. Jakina, bermatu dugu gure defentsa gupidagabea izango litzatekeela horrelako gertaerak ezagutuko bagenitu.
Era berean, administrazioen artean eta Administrazio bera osatzen duten alderdien artean koordinazio handiagoa behar dela ikusi dugu.
Kolektibo horien beste kezka bat eten digitala izan da, Administrazioarekin edozein izapidetarako konektatzeko zailtasuna telematikoa ez den beste bide batetik, baita pertsona horientzako laguntzak eskuratzeko ere. Horrek lan gehigarria ekarri die erakunde horiei, eta horrek gainezka egiten die. Eten digital horretan, adinekoekiko arretarik eza bereziki mingarria da.
Era berean, eskaera etengabea izan da, eta ez bakarrik gizarte-erakunde horien artean, baita hainbat eta hainbat kolektibotan ere, hala nola Elkargo Profesionalen batean, Administrazioak hartzeko aldez aurreko hitzorduaren behin betiko abolizioa. Behingoz bota behar dira pandemiaren ondorioz altxatutako hesiak. Jada ez dira beharrezkoak eta desagertu egin behar dute. Administrazioak ezin ditu orain dela urte batzuk jarri dituen harresiak baino gehiago eraiki.
Gai horiei guztiei buruz jarduten ari gara dagoeneko, bai kexen ebazpenekin, ofiziozko jarduketekin, informazio-errekerimenduekin, etab.
Tira, denbora agortu zait. Honaino, Nafarroako Arartekoaren 2022ko jardueren laburpena.
Erakundeak emandako zerbitzuengatik herritarrek duten gogobetetze-mailari buruzko zenbait formulariotan jaso ditugun esker oneko esaldi hauek uzten dizkizuet. Gure lanaren aitorpen atsegina dira.
Orain, zuen esanetara naukazue hitz egiteko txandarako.
Eskerrik asko zuen pazientzia eta arretagatik.
Nafarroako Arartekoaren agerraldia 2022ko urteko txostena aurkezteko
Partekatu edukia