Albisteak

Nafarroako Arartekoaren Agerraldia Nafarroako Parlamentuko Erregimen Foralaren Komisioaren Aurrean 2018ko Urteko Txostenari buruz.

2018KO URTEKO TXOSTENA

I. Aurkezpena. Datu Orokorrak.

Eskerrik asko, lehendakari anderea, jaun-andreak, egun on denori.

Ohore handia da niretzat, legealdi honen hasieran, Erregimen Foralaren Komisioaren aurrean agertzea, ordezkatzen dudan instituzioaren 2018ko urteko lanaldiaren laburpen bat aurkezteko.

Txostenak Uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legearen 37. artikuluak zehazten duen edukiarekin bat dator, honela, egindako kudeaketaren eduki eta datu garrantzitsuenak biltzen ditu.

Jakingo duzuen moduan, Arartekoa, estatu sozial eta demokratiko baten barruan, aktibitate publikoan, herritarrentzat interesa duten gaietan parte hartzeko tresna bat da, baita ere kanpo kontrol tresna eta aktibitatearen gardentasuna bermatzeko baliabidea, eta herritarren eskubideen defentsan aritzen den instituzioa eta haien kexak jasotzen duena. Bestalde, bere izena esaten duen moduan, herritarren interesen eta administrazio publikoaren arteko interesen bitartekaria da. Azkenik, pertsona ahulen arazoak botere publikoari helarazteko tresna bat da, are gehiago, euren eskubide konstituzionalak urratzen diren kasuetarako, defentsa baliabide bat da.

Behin aurrekoa aipatua, 2018ko urtean zehar, instituzioaren aktibitatea 2.645 aktuazioetara igo da.

Zifra honen barruan hurrengoak biltzen dira:

• Kudeatutako 1.052 kexak, urte naturalean aurkeztutakoak.
• Erantzundako 1.398 kontsultak.
• Kudeatutako 25 ofiziozko jarduketak.
• Zerbitzu publikoak hobetzeko 9 proposamenak.
• Arartekoen Koordinaziorako XXXIII. Jardunaldietan parte hartzea. Jardunaldiak genero indarkeriaren emakume eta adinez txikikoak diren biktimen atentzioari buruzkoak izan ziren.

Instituzioak, ikuskatze-lan horretan administrazio publikoei buruzko 826 ikerketa egin ditu eta 413 ebazpeneman dira, honako hauek biltzen dituzte: 214 gomendio, 104 legezko betebeharren gogorazpen, 168 iradokizun eta 11 arautzeko iradokizunak.

Kexak, kontsultak eta herritarren hobekuntza-proposamenak egiteko, guztira 7.910 pertsona erakundeari zuzendu zaizkio edo erakundearen egoitzara etorri dira 2018. urtean. 5.205 pertsona daude kexa horien atzean eta 1.991 pertsona kontsulten atzean.

II. Kexak.

Kopuru handienetik txikienera ordenatuta, 2018an herritarrengandik kexa gehien eragin dituzten hamar gaiak hauek izan dira: gizarte-ongizatea, enplegu publikorako sarbidea, hezkuntza, funtzio publikoa, ogasuna, osasuna, ingurumena, euskara, trafikoa, etxebizitza. Jarraian horiei egingo diet erreferentzia.

Lehenengo gaia, gizarte-ongizateari dagokionez, 116 kexa aurkeztu ziren. Horien artean:

• Errenta bermatuarekin lotutako 29 kexak: eskabideen ebazpenen atzerapena edo falta, edo laguntzaren ordainketaren atzerapena, laguntzak ukatzeagatik, eskatzen diren baldintza zorrotzekin eta errenta bermatu bat enbargatu izanagatik, nahiz eta laguntza publiko hori enbargaezina izan.
• 16 kexa haurtzaroa edo nerabezaroa babestearekin daude lotuta, batez ere babesgabetasun-egoeraren ebazpenaren desadostasunagatik, adopzio eta harrera prozedurei dagokie beste batzuk, guraso bereiztuek kustodiarekin duten arazoengatik edota familien topaguneen funtzionamenduaren ezadostasunagatik.
• Beste 16 kexa pertsona nagusien babesarekin dute lotura, hala nola, egoitza hitzartu batean plaza bat esleitzeko atzerapenekin, edo esleitutako plazak beren bizilekuetatik urrun daudelako aurkeztutakoak. Beste batzuk etxez etxeko arreta-zerbitzua zuten jomugan, izan zerbitzu berori ukatu zelako, izan zerbitzu-emakidan gabeziak atzeman zirelako.
• 15 kexek ezgaitasunak dituzten pertsonen arazoak erakutsi zituzten. Batzuk ezadostasuna azaltzen zuten administrazioak aitortutako ezintasun-mailarekin. Beste batzuk zerbitzu jakin batzuetarako irisgarritasun eza aipatzen zuten eta megafonia-sistema baten falta garraio publikorako autobusen geldialdietan, ikusmen-gabeziak dituztenen pertsonentzako, besteak beste.
• Hamar kexak lotura dute Fundación Navarra para la Tutela de las Personas Adultas elkarteak ezintasuna duten pertsonen zaintza kudeatzeko moduarekin. Kexen egileen ustez, Fundazioak ez die arreta egokia ematen, eta ez ditu baliabide ekonomikoak behar bezala kudeatzen.
• Hamar kexa helburu soziala duten prestazio ekonomikoez dihardute, ez ohikoak diren laguntza ekonomikoen ukapenagatik, odontologiako interbentzioetarako edota audifonoak jartzeko, edota 65 urte baino gutxiago izatea eskatzen duen baldintzari buruz.
• Bost kexa lotuta daude familien babesarekin, eta horien artean nabarmentzekoak dira guraso bakarreko familiei lotutako bi kexak: bat, ez zaielako kide anitzeko familiaren titulua aitortzen bi seme-alaba dituzten guraso bakarreko familiei. Beste kexa batek ezadostasuna azaltzen zuen amatasunerako laguntzak kentzearekin: hiru urteko haur adingabe baten ama langile batek aurkeztu zuen.
• Hiru kexatan bikote ohien emakumeenganako genero-indarkeria salatu ziren: Horietako kasu bat Gizarte Eskubideen Sailak ez ziolako bere txakurraren laguntzaile-izaera aitortzeko ziurtagiri ofizialik ematen leku publikoetara sartzeko.

Azkenik, hiru kexatan ezadostasuna agertzen da gizarte-zerbitzuek emandako arretarekin.

Bigarren lekuan, enplegu publikorako sarbideari buruzko kexak ageri dira: 104 kexa. Horien guztien artetik, 86 kexa Nafarroako Foru Erkidegoko Administrazioaren jarduerari buruzkoak dira, eta nabarmentzekoa da horietako 64k Hezkuntza Departamentuari zuzenduta daudela. 11 kexa Nafarroako toki-erakundeei buruzkoak dira, eta beste hiru Nafarroako Unibertsitate Publikoari buruzkoak.

Honakoak nabarmendu daitezke:

• Nafarroako bitarteko irakasleen plataforma batek aurkeztutako kexa bat, irakaskuntzako lanpostuak aldi baterako kontratatzeko hautagai-zerrenden kudeaketa arautzen duen araudian ezarritako meritu-balorazioarekin ados ez egoteagatik. Beste autonomia-erkidego batzuetan egiten denaren antzera, Nafarroako Foru Erkidegoan emandako zerbitzuak meritu espezifikotzat hartzea eskatzen du Plataformak, eta ez aurretiko irakaskuntza-esperientziaren atalean lortutako puntu-gehikuntzatzat. Era berean, 2012. urtea baino lehenagoko deialdietan lortutako kalifikazioak gordetzea eragozten duen murrizketa kentzeko eskaera ere egin zuen plataformak. Kexa horren alde, 2.852 sinadura aurkeztu ziren change.org plataformaren bidez.
• Zazpi herritarrek aurkeztutako zazpi kexa, irakaskuntzako lanpostuak aldi baterako kontratatzeko hautagai-zerrenden kudeaketa arautzen duen Foru Aginduaren proiektuak prestakuntza pedagogikoa eta didaktikoa ez egiaztatzeagatik baztertuak izan zirenak berriro zerrendetara itzultzeko aukera aurreikusten duelako aurkeztuak.
• Zazpi herritarrek aurkeztutako zazpi kexa, Hezkuntza Departamentuak bigarren hezkuntzako irakasleen kidegoan eta lanbide-heziketako irakasle teknikoen kidegoan sartzeko hautaketa-prozedurari dagokion administrazio-espediente osoa aztertzeko aukera ez emateagatik aurkeztuak.
• Aurkeztutako kexa bat, Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako ingeles hizkuntza-eskakizuna duten irakasle-postuak betetzeko deialdietan hizkuntza horretako C1 maila egiaztatzen duen agiria ez duten langileak kontratatzean Hezkuntza Departamentuak irregulartasunak egin dituelakoan aurkeztua. Kexarekin batera, departamentuari luzatutako eskabide bat aurkeztu zuten, 800 lagunek sinatuta.
• Zortzi idazkari eta ikuskatzailek ―Nafarroako Toki Erakundeetako funtzionarioak denak― aurkeztutako kexa bat, Nafarroako Tokiko Maparen Foru Legearen proiektuari (idazkari-lanpostuak betetzeko deialdiaren onarpenari buruzko laugarren xedapen iragankorrari) aurkeztutako zuzenketa sartzea eta, ondorioz, lanpostuen egungo bitartekotasun-izaera luzatzea eta funtzionarioen mugikortasuna eragoztea konstituzioaren kontrakoa izan daitekeelakoan aurkeztua.

Hirugarren lekuan, hezkuntzari buruzko kexak ageri dira: 96.

• Horietatik guztietatik, 25 kexa ikasleak ikastetxeetako Haur Hezkuntzako bigarren zikloan onartuak izateari buruzkoak izan ziren, eta horien artean, eskolatzeko hautatutako ikastetxean onartuak izan ez diren seme-alaben familiek aurkeztutako hamar nabarmentzen dira.
• Beste zazpi kexa 2018/2019 ikasturtean Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzako eskolatzean ezarritako ikasgelako ikasle-ratio handienarekin (25) ados ez zeuden herritarrek aurkeztutakoak izan ziren.
• Hamar kexa eskola garraio-zerbitzuari eta jangela-zerbitzua ukatzeagatik edo zerbitzua bera bertan behera uzteagatik izan ziren.
• Beste hamar kexa Bigarren Hezkuntzako eta Batxilergoko bekekin, laguntzekin eta aparteko sariekin zeuden lotuta eta Foru Erkidegoko ikastetxe publiko batean egiten zituzten ikasleak izatearekin. Diskriminatzaile irizten zioten ikasketak Nafarroatik kanpo egitea aukeratzen zuten sarituak laguntzarik gabe geratzeari buruzkoak.
• Bost kexatan manifestuan jarri ziren eskola jazarpena pairatzen zituzten haurren egoera zeinetan administrazioak modu eraginkor batean jokatu ez izana leporatzen diote.
• Lau kexa aurkeztu ziren hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko laguntzari buruz. Aipatzekoa da, adibidez, herritar batek jarritakoa, Hezkuntza Departamentuak ez duelako onartu landa-eremuko institutu publiko batean hezkuntza-premia bereziak dituen bere semearen heziketa-prozesuaren jarraipen egokia egin ahal izateko curriculum bereziko unitate bat (KBU) sortzeko eskaera, ikastaldea halako KBU bat sortzeko behar den gutxieneko ikasle-ratiora heltzen ez dela aitzakiatuz.
• Beste lau kexa musika-ikasketei buruzkoak; lau gehiago seme-alaben eskola-ebaluazioa egiteko moduarekiko desadostasuna agertzen zutenak.
• Hiru kexa eskola-instalazioei buruzkoak.
• Eta beste bat, eskolaldi etengabea ezartzeko prozedurari eta gehiengo-eskakizunei buruzkoa.

Laugarren lekuan, funtzio publikoari buruzko 96 kexak ageri dira. Horien artean, nabarmentzekoak dira:

• Nafarroako Foru Poliziaren 29 agentek Lehendakaritza, Funtzio Publiko, Barne eta Justizia Departamentuaren aurrean jarritako bi kexa. Agenteak ez zeuden ados talde horretako kideak birbanatzeko prozedurarekin, erabaki hori hartzeko arrazoiak urriak zirela, erabakia lanpostuak hornitzeko ohiko sistema indarrean sartu eta gutxira hartu zela eta familia-kontziliazioari bete-betean eragiten ziola iritzita.
• Sindikatu batek Hezkuntza Departamentuan lanean ari ziren edo arituak ziren 39 irakasleren izenean jarritako kexa bat. Kexaren arrazoia zen Hezkuntza Departamentuak ez zuela aintzat hartu sindikatuak jai-egunak opor-eguntzat hartzeko erabakiaren aurka jarria zuen gorako errekurtsoa. Sindikatuaren arabera, errekurtso hori (eta bertan jasota dagoen asmoa) administrazio-isiltasun positiboz onartu behar zen, aurkeztutako erreklamazioen administrazio-isiltasun negatiboaren gaitzespenaren aurrean aurkeztu baitzen.
• 26.440 herritarrek change.org plataformaren bidez aurkeztutako kexak. Kexen arrazoia da Hezkuntza Departamentuak diziplina-espediente bat ireki ziola irakasle bati, oso falta larria (ikastetxeko ikasle baten kontrako transfobia-akusazio batetik eratorria) egiteagatik, ustez. Hala ere, kexa-egileen ustez, Podemos-en LGTBI Mozal legea delakoaren puntuetako bati buruz ikasgelan iritzi kritiko bat azaltzeagatik ireki zioten espedientea irakasleari.
• Enplegatu publikoen ordainsariekin lotutako 19 kexa. Besteak beste, nabarmentzekoak dira funtzionario publiko batzuei osagarri batzuk ez aitortzearekin desadostasuna agertzeko jarritakoak. Beste kexa batzuetan, oporrekin, lizentziekin eta baimenekin lotura zuten. Era berean, sindikatu batek kexa bat jarri zuen, Nafarroako polizien foru-legean jasota dagoen osagarri espezifikoaren gaineko araudiak polizia-funtzionarioei aitortutako eskubideak urratzen dituela eta, gainerako funtzionarioei dagokienez, diskriminazioan erortzen dela iritzita.
• Emakumezko batek jarritako kexa bat, zuzendaritza-kargua duten funtzionario emakumezkoak, seme-alaba bat zaintzeko lan-utzialdi berezi bat lortzen dutenean, postutik kentzen dituztelako eta izendatuak izan ziren lanpostura bidaltzen dituztelako.
• Oporrekin, lizentziekin eta baimenekin lotutako hemezortzi kexa. Besteak beste, hauek nabarmentzen dira: aldi baterako ezintasunean zeuden aldiari zegozkion oporrak gozatzeko eskubidea ukatu zietelako jarritako kexak; edo gaitz larria zuten seme bikiak (goiztiar handiak) zaintzeko ematen den baimen ordaindua ukatu zitzaiolako, adingabeak era zuzenean, jarraian eta iraunkorrean zaintzeko beharrik ez zegoela argudiatuta; Ukrainan aurrera eramandako haurdunaldi subrogatu bidezko amatasun-kasu batean nazioarteko adopziorako baimen ordaindua ukatzegatik jarritako kexa bat; eta bestelako baimen ordainduak aho-hortzetako osasun-laguntzarako baimenak edo tutoretza orokor batean parte hartzeko baimena ukatzeagatik jarritako beste kexa batzuk.

Bosgarren multzoa ogasuna da, 66 kexarekin.

Nafarroako Zerga Ogasunari dagokionez, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergarekin lotutako kexak dira gehienak. Besteak beste, nabarmentzekoak dira Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergan murrizketa edo kenketa batzuk ezin egiteagatik, besteak beste, ezintasun-murrizketa, ohiko etxebizitzako inbertsiogatiko kenkaria, hiru urtetik beherako seme-alaba baten ama langilea izateagatiko kenkaria, edo kotizazio gabeko erretiro-pentsioagatiko kenkaria.

Bi emakumezkok eta ama-talde batek beste hiru kexa aurkeztu zituzten, Nafarroako Zerga Ogasunak ez dizkielako PFEZan itzultzen amatasun- eta aitatasun-prestazio gisa ordaindutako kopuruak. 2018ko urriaren 3ko Auzitegi Gorenaren 1462/2018 Epaia, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren Estatu Legearen aurreikuspenen arabera amatasun-prestazioa PFEZtik salbuesteari buruzko kasazio-errekurtsoa ebaztekoa, jakin ondoren aurkeztu zuten kexa. Epai hori Nafarroako Foru Erkidegoan ezartzea eta zegozkien kopuruak itzultzea eskatzen zuten kexa-egileek, Nafarroako gurasoen eta Espainiako gainerako gurasoen arteko konparazio-bidegabekeriatzat jotzen zutena saiheste aldera.

Lau kexa Balio Erantsiaren gaineko Zergari buruzkoak izan ziren: horietako bat, aulki gurpildunean ibiltzen diren edo mugikortasun urria duten pertsona ezinduak garraiatzeko ibilgailu bat erosteko orduan BEZaren % 4ko tasa murriztua aplikatzeko eskubidea aitortu ez ziotelako; beste bat, merkataritza-elkarte batek jarri zuen, bere jarduera BEZetik salbuetsita dagoela iritzita; eta beste bat, herritar batek ezin zuelako kitatu, zailtasun ekonomikoak zirela eta, Ogasun eta Finantza Politikako Departamentuak erreklamatzen zion BEZaren zorra.

Beste herritar batek kexa bat jarri zuen ez zegoelako ados ondorengotza- eta dohaintza-zergen karga-tasen diferentziarekin % 0,8tik gehieneko % 16ra artera doala.

Tokiko ogasunei dagokienez, lursailaren balioa areagotu ez den kasuetan Udalek Hiri Lurren Balio Gehikuntzaren gaineko Zergagatik igorritako likidazioarekin ados ez daudela adierazteko zenbait hiritarrek aurkeztutako kexak nabarmentzen dira.

Beste hamar kexa katastroari buruzkoak izan ziren: haietako batzuk, katastro-datuetako akatsak zuzentzeko eskabideak tramitatzen eta konpontzen udalek izandako atzerapenagatik, eta, beste batzuk, katastro-aldaketa jakin batzuk egiaztatzeko informazio-eskabideei erantzun ez izateagatik.

Beste bi kexa jarri ziren bi udalek kuota desberdinak kobratzen zizkietelako bertan erroldatuta zeudenei eta ez zeudenei kirol-instalazioak erabiltzeagatik.

Beste kasu batean, emakumezko batek bere atsekabea agertu zuen Landa Garapen, Ingurumen eta Toki Administrazioko Departamentuak ez duelako sustatzen aldaketarik Nafarroako Toki Ogasunei buruzko martxoaren 10eko 2/1995 Foru Legean, trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko udal-zergaren salbuespenei dagokienez, pertsona ezinduei, arauen arloan, tratu hobea emate aldera. Ondorioz, bere herriko udalak ukatu egin zion zerga horren ordainketatik salbuesteko eskaera, nahiz eta pertsona horren semeak ezintasuna eta mugikortasun murriztua aitortuak izan.

Seigarren lekuan, osasun-arloari buruzko kexak ageri dira: 63 kexa.

Besteak beste, nabarmentzekoak dira itxarote-zerrendekin (traumatologiako espezialitatean dagoen itxarote-zerrendarekin bereziki) lotutako 14 kexa eta osasun-prestazioei eta gastuen ordainketari buruzko 13 kexa (horietako lau sistema pribatuan jasotako osasun-asistentziatik eratorritako gastuak ordaintzeko eskaerei Osasun Departamentuak emandako ukoekin daude lotuta; izan ere, zenbait herritarrek sistema pribatura jo zuten sistema publikoan eskainitako medikuntza-jarraipenarekin ados ez egoteagatik).

Beste hamabi kexatan herritarrek agerian utzi dute beren desadostasuna Nafarroako Osasunbidean jasotako arreta sanitario eta klinikoarekin.

Beste zazpi kexa farmazia-koordinaketa eta -prestazioekin daude lotuta. Horien artean, nabarmentzekoa da herritar batek aurkeztutako kexa, Osasun Departamentuak ez dituelako behar beste neurri hartzen gaixotasun arraroak dituzten pertsonak (haren semea, adibidez) modu aktiboan laguntzeko, gaitza tratatzeko behar dituzten sendagaiak erosteko beren gain hartzen dituzten gastuengatik konpentsatuz.

Bost kexa herritarren historia klinikoarekin eta osasun-informazioarekin lotuta daude.

Eta beste lau, osasun garraio-zerbitzuari buruzkoak dira. Azken horien artean nabarmentzekoa da landa eremutan bizi diren pertsonen egoera, hein handi batean, gaixotasun larriak dituztenak eta onkologiara, logopedara edota errehabilitaziora joan behar direnak, kasu hauetan osasun garraio-zerbitzu horrek luzeegi jotzen du, eta goizegi esnatzera eta ibilgailuan orduak ematera behartzen ditu gaixoak (eritasun larriak dituzte gehienek), langile espezializatuen laguntzarik gabe utzita.

Zazpigarren lekuan, ingurumenari buruzko kexak ditugu: 60 kexa.

Aurreko urteetan bezala, kexa gehienak (23) hainbat jarduerek eragindako zaratekin loturikoak dira, eta bereziki nabarmentzekoak dira herritar batzuek etxean jasaten dituztenak, arrazoi hauek direla eta: gazteek alokatutako etxabeak, elkarte gastronomikoak, jolas-elkarteak, mintzategiak, ostalaritzako negozioak, lantegiak, zakur zaunkak, etengabeko ibilgailu joan-etorria autobideetan, errepideetan edo ingurabideetan.

Hamabost kexa aurkeztu dira ingurumenari buruzko informazioa ukatzeagatik edo atzerapenez eskaintzeagatik.

Bederatzi kexa jarduera klasifikatuen lizentziekin daude lotuta: lizentzia-eskaera ukatuak, espediente zehatzaileak, kontrol falta edota iraungipenari buruz eta lau kexatan agerian geratzen da herritar batzuk ez daudela ados zabor-edukiontzien kokalekuarekin.

Zortzigarren lekuan, euskararen gaia dago: 52 kexa.

Kexa gehienak Foru Erkidegoaren Administrazioak zein tokiko erakundeek langileak hautatzeko prozeduretan euskarari ematen dioten balorazioari buruzkoak dira, eremu ez-euskaldunean euskarari ez zaiolako inolako baliorik ematen, eta, aitzitik, atzerriko hizkuntzei bai, edota euskarari beste hizkuntza horiei baino balio gutxiago ematen zaiolako.

Nabarmentzekoak dira, halaber, zenbait herritarrek jarritako kexak, udal batek euskaren udal-ordenantza urratu bide zuelako 2018/2019 ikasturtean, hizkuntza horretan behar beste kultur- eta kirol-jarduera eskaintzen ez zituela iritzita.

Beste kexa bat Hezkuntza Departamentuak eta Nafarroako Unibertsitate Publikoak ez dituztelako dagozkien neurriak hartzen unibertsitate horretan euskarazko Erizaintza Gradua ezartzeko.

Herritar batek kexa bat jarri zuen Osasun Departamentuak ez duelako euskaraz dakien langilerik Nafarroako Ospitale Guneko pediatria-eremuan.

Bi kexak salatzen zuten euskarazko hizkuntza-eredua falta dela udal haur-eskolan, eta seme-alabak hizkuntza-eredu horretan matrikulatu nahi dituzten familiek beste udaleko haur-eskoletara jo beste aukerarik ez dutela, kuota handiago bat ordainduz.

Kexa batzuk aurkeztu ziren ez direlako beharrezko baldintzak eskaintzen ETB-3 euskarazko katea Nafarroa osoan behar bezala ikusi ahal izateko.

Kontrako kexak ere badaude, besteak beste, eremu mistoko udal batek kexa bat aurkeztu zuen gehiegizko balorazioa ematen zitzaiolako euskarari zuzenbide-lizentziadun lanpostua betetzeko hautagaiak aldi baterako kontratatzeko deialdi batean. jarri zuen edota Telpark mugikorrerako aplikazioan euskara erabilera-hizkuntza nagusi bezala agertzen zelako, gaztelaniaren aurretik edota Tuteran, Nafarroako Gobernuko bete beharreko dokumentu batean euskara gazteleraren gainetik agertzen zelako.

Bederatzigarren lekuan, trafikoari eta bide-segurtasunari buruzko kexak daude: 47.

Horietako 19 trafikoaren eta bide-segurtasunaren ordenamenduarekin daude lotuta. Zenbait tokitako egungo bide-trazadurak eta egoera kaskarrak bide-segurtasunerako duen arriskuaren aurrean administrazioek ez dituztela hartu beharreko neurriak hartzen salatzeko jarritako beste bost kexa. Hauek dira bide edo toki horiek: Nafarroako Unibertsitateko campusa zeharkatzen duen errepidea Berrioplano-Berriobeitiko etxebizitza batzuetako espaloi-falta, Oltza Zendeako Errondan eta Zizur Zendeako Errondan abiadura moteltzeko bi “guardia etzanen” desegokitasuna, Ezkaba auzoan bizikletak ausarkeriaz gidatzeak auzotarrentzat dakarren arriskua, edota NA-1300 errepidean, Biaizpe parean, Plazaolako trenak erabiltzen zuen tunel batean, barne-argiztapenik ez egotea.

Horien artean hiru kexa nabarmentzen dira, zirkulazio mugatuko kale batzuetan sartzeko egindako baimen-eskabideei Iruñeko Udalak erantzunik ematen ez dien herritarrek jarriak.

Beste 18 kexatan, herritarrek beren desadostasuna agertzen zuten ezarri zitzaien isunekin. Aurreko urteetan bezala, Iruñeko aparkaleku mugatuko eremuan ezarritako isunekin, udalaren garabi-zerbitzuak ibilgailua eraman izanarekin eta ibilgailua berreskuratzeko ordaindu beharreko gehiegizko tasekin ados ez dauden herritarren kexak nabarmentzen dira.

Beste bost kexa Ibilgailuen Ikuskapen Teknikoarekin (IIT) daude lotuta. Horietako hirutan agerian jarri zenez, udan ilara luzeak sortu eta zerbitzua kolapsatu egin zen, herritarrei ondorio kaltegarriak ekarriz.

Hamargarren lekuan, etxebizitzari buruzko kexak ageri dira: 47 kexa. Nabarmentzekoak dira etxebizitza babestuen eskatzaileen erroldan hainbat urtez izena emanda egon arren, eta egoera ekonomikoa, pertsonala edo familiarra dela-eta hautagai egokiak izan arren, etxebizitza babesturik esleitzen ez zaiela salatzeko herritarrek aurkeztutako kexak nabarmentzen dira, baita etxebizitza babestua alokatzeko diru-laguntzaren ehunekoa murrizteari buruzko kexak edo etxebizitza babestuetako akatsekin lotutako kexak ere.

Halaber, zazpi herritarrek kexa bana aurkeztu zuten Iruñeko Udalean, gizarte-larrialdiko etxebizitza bat emateko eskaera ukatu zitzaiela salatzeko.

Nafarroako Arartekoaren kexa-jarduketek % 65,34ko onarpen-maila izan dute administrazio publikoetan. Portzentaje horretan sartzen dira, batetik, ikerketa egin eta gero onartutako ebazpenak, eta, beste alde batetik, administrazioak zuzendu dituen kasuak Arartekoak ebazpena egin baino lehen, hau da, erakundearen esku-hartze baten bidez herritarraren arazoa informazio-eskaeraren hasierako fasean konpondu denean.

Nafarroako Arartekoaren ebazpen gehien onartu dituzten administrazioak honako hauek izan dira: Orkoiengo Udala, Iruñerriko Mankomunitatea, Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako eta Landa Garapeneko, Ingurumeneko eta Toki Administrazioko Departamentuak, haiei euren atentzioa eta sentsibilitatea eskertzen diet.

Kexen hartzaileak diren administrazio publikoak.

Kexen xedeak diren administrazioei dagokionez, 2018an aurkeztutako kexa guztien % 53,1 Nafarroako Foru Erkidegoko Administrazioarekin lotutakoak izan ziren, baita haren mendeko erakunde eta sozietate publikoen jardunarekin lotutakoak ere. 559 kexa aurkeztu ziren.

Nafarroako toki-entitateei eta haien mendeko erakundeei zuzendutako 294 kexa aurkeztu ziren, hau da, guztizkoaren % 27,9.

Ondoren, Estatuko Administrazioari zuzendutakoak daude: 106 kexa, hau da, guztizkoaren % 10,1.

III. Ofiziozko Jarduketak

Instituzioak 25 ofiziozko jarduketak abiarazi zituen.

Ofiziozko 25 jarduketetatik, bost gizarte-ongizateari buruzkoak izan ziren. Haien artean, honako alderdi hauei buruzkoak azpimarra daitezke: a) mendekotasun-egoera eta prestazioak jasotzeko eskubidea epean aitortzea, b) egoitza-plazen urritasuna Iruñeko eremuan, c) bidaiderik gabeko adingabe atzerritarren bidezko banaketa autonomia-erkidegoen artean, eta d) mendeko pertsonen bizitegi-zerbitzurako laguntzak kuantifikatzeko irizpideak.

Ofiziozko lau jarduketa herritarren segurtasunari buruzkoak izan ziren. Zehazki, honako alderdi hauei buruzkoak izan ziren: a) Lizarrako NANaren bulegoko zitazioak; b) gehiegizko edo neurriz kanpoko gogortasun-egoerak Cadizko espetxe bateko presoei emandako tratuan; c) eraso homofoboak Iruñeko hilerriaren inguruetan, eta d) liztor asiarraren habien ugalketa Etxabakoitz auzoan.

Datu pertsonalen babesaren gaian, ofiziozko hiru jarduketa hasi ziren, eta honako alderdi hauek izan zituzten ardatz: a) ugalkortasunari buruzko galde-sorta estatistiko bati erantzuteko nahitaezkotasuna; b) gorabehera bat Nafarroako Zerga Ogasunaren sistema informatikoan; eta c) sexu-delitu baten biktimaren intimitaterako eta ohorerako eskubideen urraketa sare sozialetan.

Zerbitzu publikoei buruzko beste hiru jarduketa egin ziren, eta honako alderdi hauek izan zituzten ardatz: a) elurteen ondorioz errepideetan sortutako arazoak konpontzeko neurriak, b) Etxarri-Aranatzen hornidura elektrikoarekin izandako gorabeherak, eta c) Zizur Txikia eta Iruña lotzen dituen espaloiaren arriskugarritasuna.

Genero-indarkeriaren gaian, bi jarduketa egin ziren honako alderdi hauen inguruan: a) genero-indarkeriaren arloko neurri berriak, eta b) genero-indarkeriaren biktimak diren emakumeen babesa.

Gainerako ofiziozko jarduketak gai hauei buruzkoak izan ziren:

• Lankide boluntario bati gizakien trafikoko eta immigrazio klandestinoko nazioarteko krimena leporatu izana.
• Justiziako ministroari Nafarroako Probintzia Auzitegiaren 38/2018 epaiari (“la Manada” kasua) buruz igorritako gutuna; bertan, Zigor Kodea sexu-askatasunaren aurkako delituetan aldatzeko proposatzen zen.
• Arreta pediatrikoa Zangotzako eskualdean.
• Egoera irregularrean dauden pertsonei eskainitako osasun-arreta.
• Muga eta debeku berriak hondakinen kudeaketan.
• Orkoiengo hiltegiaren inguruko oinezkoen pasabidea.
• Gizonen jarduera-tasaren eta emakumeenaren arteko desberdintasuna.
• Errentamendu-erregimeneko etxebizitza babestu bat lortzeko zailtasunak.

Aurreko urteetan bezala, erakundeak 2018an haurrek eta nerabeek Nafarroan izan duten egoerabalioetsi du. Ez da balioespen orokor edo soziologiko bat, egoera hori haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeak Nafarroako administrazio publikoei ezartzen dizkien eskakizunei jarraikiz egiaztatzeko jarduketa bat baizik.

Bildutako datuek agerian jarri dutenez, adingabeak babesteko sistemaren jarduerak gora egin du oro har, eta berretsi egin da azken urteetan hautemandako joera. Babes-sistemaren bidez lagundutako adingabeak 1.744 izan dira (1.705 adingabe 2017an eta 1.446, berriz, 2016an). 2008-2018 aldia kontuan hartuta, kopuru horrek % 100eko igoera izan du.

2018an, halaber, gora egin du honako adingabe hauen deklarazioen kopuruak ere: babesgabetasun-egoeran dauden adingabeak, bestalde, berretsi egin dira aurreko urteetan egoitza-harreraren edo erakunde-harreraren aurretik familia-harreraren modalitateari lehentasuna emateko ikusitako zailtasunak. Aipatutako joera gorabehera, adierazi beharra dago azken urtean tutoretzapeko eta egoitza-baliabideetan hartutako adingabeen kopuruak izan duen gehikuntza esanguratsua azken hilabeteetan iritsi diren eta harrera-modalitate horren bidez lagundu zaien bidaiderik gabeko adingabe atzerritarrek eragin dutela neurri handi batean.

Aurrekoaz gain, adingabeei lotutako arazo espezifikoak aipatzen dira lehen aldiz txosten honetan. Arazo horiek 2018an aurkeztutako 92 kexatan jaso dira, hau da, aurkeztutako kexa guztien % 8,74tan.

IV. Herritarren parte-hartzea zerbitzu publikoen hobekuntzan.

2008. urtetik, erakundeak herritarren parte-hartzea sustatzen du zerbitzu publikoen hobekuntzan.Arartekoak zerbitzu horiek hobetzeko proposamenak aurkeztera animatzen ditu herritarrak, eta, zenbait kasutan, araua aldatzeko proposamen bilakatzen dira.

Herritarren proposamen horiek administrazio publiko eskudunari edo Espainiako Arartekoari —Estatuaren eskumenekoak baldin badira— helarazten dizkio erakundeak, eta, arrazoizkotzat jotzen baditu, erakunde horien aurrean defendatzen ditu.

Horrela, 2008. urteaz geroztik, herritarrek 315 hobekuntza-proposamen aurkeztu dituzte. Haietatik, bederatzi 2018. urtekoak dira.

Besteak beste, honako proposamen hauek egin zituzten herritarrek 2018an:

• 2019ko lan-eskaintza publikoan aurreikusitako haur-hezkuntzako gaztelaniako irakasleen plazen kopurua handitzea.
• Indarrean dagoen araudiak beren kontratazioa koordinazio-operadore laguntzaileen zerrendetan kontratatzeko premia sortzen den garaian amaitu dutenen aldeko salbuespenezko lehentasuna ezabatzea eta Administrazio Erroko zerrendak kudeatzeko egungo sistema aldatzea (eta, adibidez, kontratazioaren hobekuntza barnean hartzea).
• Ikastetxeen onarpen-baremoan, bizilekutik dagoen distantzia linealaren irizpidea zein lanlekutik dagoen distantzia linealarena puntuatzea.
• Eskola-lanaldiaren erregimena aldatzeko eskatutako boto-gehiengoa aldatzea.
• Sarrigurengo biribilgunean abiadura-erreduktoreak ipintzea.
• Nafarroako errepideetan baimendutako gehieneko abiadura seinaleztatzea.
• Emakumeek futbolean gizonen kategorietan lehiatzeko duten eskubidea aitortzea.
• Jarduketa obstetrikoak hobetzea, eta, horretarako, haurtxoak eta amak babestuko dituen figura espezifiko bat sortzea.
• Funtzionarioek eskainitako arreta ebaluatzeko sistema bat ezartzea.

V. Kontsultak.

2018an, erakundearen Herritarrentzako Arreta Bulegoak herritarren 1.398 kontsulta jaso eta erantzun ditu.

Herritarren zuzeneko zerbitzura jarritako funtzio-arlo bat da, hala nola erakundearekin harreman pertsonala errazteko, herritarrentzat kexak aurkeztea errazagoa izateko edo herritarrek beren eskubideak hobeto nola erabili jakiteko egiten dituzten kontsultak errazteko.

Gizarte-ongizateari buruzko kontsultak gailendu dira. Oro har, hauek dira kontsulta gehien eragin dituzten gaiak: pobreziari eta gizarte-bazterketari lotutako arazoak (eta horien artean sartzen da bermatutako errentari buruzko arreta); Nafarroako Pertsona Helduak Tutelatzeko Fundazioaren tutoretzei lotutako gaiak; eta adingabeen babesa.

Hezkuntzari buruzko kontsultak datoz atzetik, batez ere gai hauei lotutakoak: hezkuntza-administrazioak ikastetxeetara eta haur-eskoletara sartzeko ezarritako irizpideen aplikazioa; Lanbide Heziketako plazen eskaintza txikia; bekak eta laguntzak ukatu izana; laguntza horiek eskuratzeko zailtasunak edo administrazioak laguntzak itzultzeko egindako eskaerak, horien artean gehienbat eskolako jangelari eta garraioari lotutakoak; eta eskolako bizikidetzak eragindako arazoak, esate baterako ikasleen arteko jazarpen-kasuak, irakasleek ikasleei egindako jazarpenak eta ikastetxeek gertaera horien aurrean izandako pasibotasuna.

Hirugarren lekuan, etxebizitzari lotutako kontsultak ageri dira, eta horien artean babes ofizialeko etxebizitza bat eskuratzeko laguntzei, etxebizitza bat izateko zailtasunei eta babes ofizialeko etxebizitzetako eraikuntza-akatsei lotutako kontsultak nabarmentzen dira.

Era berean, arlo hauei buruzko kontsultak ere egin dira, kopuruaren arabera gehienetik gutxienerako hurrenkera honetan: ogasuna, justizia, enplegu publikorako sarbidea, gizarte-segurantza, kontsumoa, ingurumena, funtzio publikoa, ondare-erantzukizuna, herritarren segurtasuna, trafikoa eta bide-segurtasuna, enplegua, zerbitzu publikoak eta hirigintza.

VI. Aurrekontuaren likidazioa.

Azkenik, erakundearen aurrekontuaren likidazioari buruzko eranskina agertzen da, 2018ko urteari dagokiona. Instituzioaren aurrekontua 754.864 eurotakoa izan da eta exekuzio-maila%93koa izan da, gainontzekoa Ogasun Departamentuari itzuli zaio.

VII. Agurra.

Bukatuko dut. Zuen eskakizun guztietarako eskeintzen dut nire burua, edozein zalantza argitzeko edota azaltzeko, baita ere zuek planteatu dezakezuten zalantzak edo gogoetak erantzuteko.

Eskerrik asko zuen arretagatik,

Iruñan, 2019ko urriaren 11n