Albisteak

Nafarroako Arartekoak 2016ko jarduerari buruzko txostena azaldu du Nafarroako Parlamentuaren osoko bilkuraren aurrean.

Nafarroako Parlamentuaren aurreko agerraldia

2016KO TXOSTENA

1. Aurkezpena

Eskerrik asko, Nafarroako Parlamentuko presidente andrea, Nafarroako Gobernuko presidente andrea, jaun-andreok, egun on.

Niretzat ohorea da Nafarroako Parlamentuaren osoko bilkuraren aurrean agertzea, Nafarroako Arartekoaren 2016ko txostenaren laburpen hau azaltzeko.

Parlamentuaren Aldizkari Ofizialean argitaratu da txostena, eta apirilaren 12an Foru Araubide Batzordearen aurrean azaldu nuen laburpen bat, xehetasun gehiago emanez.

Labur azaltze aldera, datu gutxi batzuetan laburbilduko ditut orduan adierazitakoak.

2016an honako jarduera hauek egin zituen erakundeak:

• Herritarren 830 kexa jaso zituen.
• 910 kontsultari erantzun zien.
• 35 ofiziozko jardun egin zituen.
• Herritarrek zerbitzu publikoei buruz edo indarrean dagoen legediari buruz egindako 13 proposamen jaso zituen.
• Eta bi txosten egin zituen: bata, Nafarroako Parlamentuko Eskaeren Batzordeak eskatuta, desgaitasunak dituzten pertsonentzat azterketak egokitzeari buruzkoa, eta bestea, Arartekoaren beraren ekimenez egina, Nafarroan errefuxiatuak hartzeari buruzkoa.

Oro har, 1.965 jarduera egin zituen erakundeak, eta 11.617 pertsonak bulegoarekin harremanak izan zituztela kalkulatu da.

Erakundeak, bere funtzio ikuskatzailea betetzeko, 677 ikerketa egin ditu Administrazio Publikoen jardunari buruz, eta 362 ebazpen eman ditu. Ebazpen horietan, 235 gomendio, 121 legezko betebeharren gogorarazpen, 84 iradokizun eta 47 arautzeko iradokizun daude.

2. Herritarren kexak

2016an aurkeztutako kexak 2015ean aurkeztutakoak baino gutxiago izan dira; izan ere, 2015ean 1.546 aurkeztu ziren, eta % 46,3 jaitsi da kexen kopurua. Hala ere, kexen ondorioz hasi diren espedienteen kopurua kontuan hartuta (espediente batek zenbait kexa berdin edo elkarrekin lotutako zenbait kexa har ditzake), 2015ean 810 kexa-espediente hasi ziren, eta 2016an, berriz, 830. Beraz, iazkoaren antzeko kopurua da, zertxobait handiagoa gainera.

Kexen xehetasunak txostenaren bigarren kapituluan jasota daude.

Kexen kopuru handienak sortu dituzten arloak honako hauek dira, handienetik txikienera: funtzio publikoa, gizarte-ongizatea, hezkuntza, enplegu publikorako sarbidea, osasuna, ingurumena, ogasuna, hirigintza, trafikoa, herritarren segurtasuna, etxebizitza eta justizia.

Lehen arloari edo funtzio publikoari dagokionez, kexa hauek gailendu dira: kontratu administratiboak dituzten aldi baterako irakasleei uztaileko eta abuztuko soldata ordaintzeko eskatzeko aurkeztutako kexak; osasun-arloko langileek beren familia-bizitza eta lana bateratzeari buruz aurkeztutako kexak; funtzionario publiko batzuei zenbait gehigarri ez aitortzearekin desadostasunak adierazten dituzten kexak; eta, azkenik, laneko jazarpen-egoeretan neurriak ez hartzearekin lotutako kexak.

Bigarrenik, gizarte-ongizateari buruzko kexak ageri dira. Horien artean, haurtzaroa eta nerabezaroa babestearekin lotutako kexak nabarmendu dira, bai eta adingabeen babesik ezarekin, banandutako gurasoen ardurapeko zaintzarekin edo arretarekin, eta zenbait zentrotako funtzionamenduaren erregimenarekin lotuak ere (behaketa eta harrera zentroak –BHZ– eta neurri judizialak betetzeko Ilundaingo zentroa).

Era berean, Gizarteratzeko Errenta (GE) ukatzearekin, eta prestazio hori ematea edo berritzea atzeratu izanarekin lotutako kexak ere aurkeztu dira, bai eta hura bahitzearekin lotuak ere, oinarrizko prestazio publiko hori bahitu ezin bada ere.

Hirugarren tokian hezkuntzarekin lotutako kexak daude, eta honako hauek nabarmendu dira: ikastetxeen onartze-prozesuei buruzkoak eta eskatutako modalitateetan ez onartu izanari buruzkoak, ingelesaren irakaskuntzari buruzkoak, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleen heziketari buruzkoak, eta beka-deialdi berriaren erregimenari buruzkoak.

Laugarren tokian enplegu publikorako sarbideari buruzko kexak daude, enplegu publikoa berdintasunean, merituan eta gaitasunean eskuratzeko baldintzak nahi dituzten herritarrek aurkeztuak. Kexa horiek dira, batez ere, aldi baterako kontratuetarako izangaien zerrenden kudeaketari buruzkoak; beste batzuk, berriz, desgaitasunak dituzten pertsonen lehentasuna kontratazio zerrendetan aldatzearekin ados ez daudenen kexak dira. Halaber, nabarmentzekoak dira Nafar Lansare erakunde autonomoaren beharretarako goi-mailako tituludunen lanpostuetarako izangaien bi zerrenda proba selektiboen bidez eratzeko deialdiaren oinarriekin lotutako kexak, deialdiak ez baititu kontuan hartzen Laneko Zientziak eta Soziologia lizentziak.

Bosgarren tokian osasunaren arloarekin lotutako kexak ageri dira, eta honako hauek nabarmendu dira: izandako arreta kliniko zehatz batekin ados ez dauden herritarren kexak, itxarote-zerrendekin lotuak (batez ere, errehabilitazioaren alorrarekin lotuak), eta osasun-prestazioak eta diru-itzultzeak ez onartzearekin lotuak.

Seigarren arloa ingurumena da, eta aurtengoan ere askotariko jarduerek sortutako zaratekin lotutako kexak gailendu dira, batez ere gazteen etxabeek, ostalaritza-negozioek eta industriek sortutako zaratak direla eta. Halaber, ingurumenari buruzko informazioa ez ematearekin lotutako kexak, herritarren parte-hartzea mugatzearekin lotutako kexak eta Nafarroako zenbait udalerritan bizitoki-eraikinetako etxabeetan beilatokiak jartzearekin ados ez dauden herritarren kexak ere aurkeztu dira.

Ogasunaren arloan, zerga hauekin lotutako kexak nagusitu dira: pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaren likidazioa, hiri-kontribuzioa, eta hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga. Azken multzo horretako kexa batek planteatu du ulergaitza dela zerga hori ezartzeko arrazoia; izan ere, ez da balio-gehikuntzarik izan, krisiaren ondoriozko balio-gutxitzeak baizik. Planteamendu hori Auzitegi Konstituzionalak berretsi du 2017an.

Zortzigarren tokian, hirigintzaren arloko kexak ageri dira. Aurreko urteetan bezala, honako gai hauekin lotutako kexak aurkeztu dira: ekimen partikularreko plangintza-aldaketen izapidetzeen ukapenekin eta geldotasunarekin lotuak; herritarrek salatuta, hirigintza-araudia betetzen ez den egoeretan udalerri batzuek legedia babesteko erakutsi duten gelditasunarekin lotuak; eta hirigintza gauzatzeko moduarekin lotutako zenbait kexa.

Bederatzigarren tokian, trafikoaren arloa dago. Ezarritako isunekin ados ez dauden herritarrek aurkeztutako kexak gailendu dira, bai eta Iruñeko aparkaldi mugatuko guneetan udal garabiak funtzionamendu oso zorrotza eta garestia duelako jarritako kexak ere.

Hamargarren tokian, herritarren segurtasunaren arloa ageri da. Arlo horretan polizia-kidegoetako agenteek herritarrei emandako tratu desegokiarekin lotutako kexak nabarmendu dira, bai eta Iruñeko espetxeko funtzionario batzuek presoei emandako tratuarekin lotura dutenak ere.

Hamaikagarren tokian, etxebizitzaren arloarekin lotutako kexak daude. Kexa horiek alokairu-erregimenean dauden etxebizitzak eskuratzeko herritarrek dituzten eragozpenekin daude lotuta; besteak beste, eskaria handia delako, eta eskaintza, berriz, urria, babestutako etxeak baldintza txarretan daudelako, eta familien beharretara hobeto egokitzen diren beste etxebizitza batzuk eskuratzeko oztopoak daudelako.

Hamabigarren tokian justiziarekin lotutako kexak ageri dira, eta honako hauek nabarmendu dira: planteatu dituzten prozesu judizialetan atzerapenak egon direla uste duten herritarren kexak, doako laguntza juridikoa ez onartzearekin lotutako kexak, eta eragiten dieten ebazpen judizialekin ados ez egotearekin lotutako kexak.

3. Ofiziozko jarduketak

Erakundeak 35 ofiziozko jarduketa egin ditu.

Horietatik zazpi gizarte-ongizateari buruzkoak izan dira. Jarduketa horien artean gailendu dira adingabeei babesa emateko pisu batera, adimen-desgaitasuna duten pertsonen zentro batera eta gaixotasun mental larriak dituzten pertsonen egoitza batera egindako bisitak. Halaber, Caritasek Errenta Bermatua eta larrialdi-laguntzak aurreratzeri buruzko jarduketak ere egin dira. Arlo horretan, Siriako hondamendi humanitarioari buruz Espainiako Ararteko guztiek egindako adierazpen bateratua ere sartzen da.

Hiru ofiziozko jarduketa osasunaren arloari buruzkoak izan dira: lehenengoa, gaixotasun arraroak dituzten pertsonei arreta emateari buruzkoa; bigarrena, otsailaren 25eko 8/2013 Foru Legea (Nafarroako osasun-sistema publikoan doako osasun-laguntza jasotzeko eskubidea Nafarroan bizi diren pertsonei aitortzen diena) eraginkortasunez aplikatzeari buruzkoa; eta hirugarrena, larrialdi-zerbitzuko gaueko txandan ekografiak egiteko denbora asko itxaron behar izateari buruz.

Ingurumenaren arloan, hiru ofiziozko jarduketa egin dira. Haien artean gailendu da Nafarroako Erriberako airearen kalitatearen hobekuntza-plana landu ez izanari buruzkoa; beste bat, berriz, errepide- eta trenbide-ardatzen zaraten mapa ez onartzeari buruzkoa da.

Beste hiru jarduketa trafikoari eta bide-segurtasunari buruzkoak izan dira: bat, Iruñeko bizikleta-zirkulazioari buruzkoa; beste bat, Nafarroako probintziako trafiko-buruzagitzan aztertzaile gutxi izateari buruzkoa; eta, hirugarrena, Iruñeko Ermitagaina auzoan autoek oinezkoak harrapatzeari buruzkoa.

Halaber, hiru ofiziozko jarduketa egin dira Foru Zuzenbide Zibilaren arloan: bat, gurasoek semea edo alaba aitortzeari buruzkoa; beste bat, inbentariorik ezagatik fideltasunaren legezko gozamena galtzeari buruzkoa; eta, hirugarrena, testamentugilearen erabakitzeko ahalmenari buruzkoa (bigarren aldiz ezkonduta dagoenean). Horiek guztiek agerian jarri dute Foru Berriaren berrikuspen sakon baten beharra.

Gainerako ofiziozko jarduketen artean, honako hauek aipatzekoak dira:

• Eskola-jazarpenaren ondorioz hildako adingabe baten heriotzari hobeto erantzuteko beharra.
• Mutiloan (Aranguren Ibarra) ikastetxe-eraikin bat eraikitzea.
• Nafarroako Banku Publikoa eratzeko parte-hartze publikoaren prozesua.
• Ikastetxeetan zuzendariak hautatzea, araudiari eta ohiko prozedurari jarraituz.
• Alokairuko etxebizitza-sustapenen babes-erregimena bukatzea eta bukatze horrek eragindako arazoa.
• D ereduan ikasketak egin dituzten pertsonei enplegu publikorako deialdietan euskarazko B2 maila onartzea.
• Noaingo guduaren lekua babestea, industrialdeak eraikitzearen ondorioz urbanizatzeko arriskua baitago.
• Hala eskatzen duten preso nafarrak Iruñeko espetxera lekualdatzea.
• Polizia-etxean gertatutako atxilotu baten heriotza; gertaera hori Arartekoari jakinarazi zitzaion eta hark aztertu zuen.
• Greziako poliziak kooperante nafar bat atxilotzea, karabana batean zortzi pertsona errefuxiatu eramatea egotzita.
• NANa ateratzeko Iruñeko bulegoaren kolapso-egoera.
• Nafarroako Toki Ogasunei buruzko Foru Legea aldatzeko beharra, desgaitasuna duten pertsonen ibilgailuek zirkulazioko zergaren salbuespena izan dezaten.

Gainera, aurreko urteetan bezala, erakundeak Nafarroako haurren eta nerabeen egoera balioetsi du. Bildutako datuek agerian jarri dute 2016an, oro har, ugaritu egin dela adingabeak babesteko sistemaren jarduera.

Aurreko urteetan baino gehiago dira sistema horrek artatutako adingabeak (1.446 adingabe 2016an), eta esku-hartzeko neurri zorrotzak kasu gehiagotan hartu behar izan dira, hala nola adingabeen zaintza hartzea (739 adingabe) edo adingabeen tutoretza hartzea (253 adingabe).

Halaber, gizarte-gatazka egoeran dauden adingabeen kopurua (728 adingabe) eta erreforma-sisteman dauden adingabeen kopurua (39 adingabe) handitu egin dira.

Bestalde, Administrazioak zaintza onartuta duenean, eragozpenak agertu dira arrisku-egoeran edo babesgabetasun-egoeran dauden adingabeei harrera-familien bidez arreta emateko (harrera guztiak kontuan hartuta, harrera-familien bidez egindakoek behera egin dute 2015etik 2016ra: % 54,6tik % 45,7ra); hori dela eta, ugaritu egin dira instituzionalizazio-egoerak, hain zuzen ere, legeak minimizatu nahi dituen egoerak.

4. Zerbitzu publikoak hobetzeko herritarrek egindako proposamenak

2008an hasita, erakundeak sustatzen du herritarren parte-hartzea zerbitzu publikoen hobekuntzan. Horrenbestez, 2008az geroztik, herritarrek 300 hobekuntza-proposamen aurkeztu dituzte. Haietatik hamahiru 2016koak dira.

2016an, herritarrek proposamen hauek egin dituzte, besteak beste:

• Funtzionarioen barne-sustapeneko prozeduretan –behin betikoetan nahiz aldi baterakoetan– desgaitasun-egoerak kontuan hartzea.
• Guraso bakarreko familiei laguntzeko arauzko neurriak hartzea.
• Irakasleak aldi baterako kontratatzean prestakuntza pedagogikoa eta didaktikoa dutenei lehentasuna ematea.
• Hirigintzako konpentsazio-sistemarekin lotutako zenbait alderdi aldatzea.
• Nafarroako Parlamentuak Nafarroako Gobernuari eskari bat egiteko emandako ebazpen baten testua aldatzea; ebazpen horretan, fibromialgia eta neke kronikoaren sindromea dela-eta jarduteko osasun-arloko protokoloa aktibatzeko eskatzen zitzaion Nafarroako Gobernuari.
• Ebakuntza bat egiteko itxarote-zerrendetan dauden pazienteei informazioa helarazteko bestelako komunikazio-moduak erabiltzea.
• Administrazio publikoetako montepioen sistematik eskubide pasiboen sistemara aldatzeko epe bat irekitzea, Nafarroako administrazio publikoen montepioetako funtzionarioen eskubide pasiboen araubide iragankorrari buruzko martxoaren 5eko 2003 Foru Legean aurreikusita dagoena betez.
• Nafarroako Foru Komunitateko administrazioaren zerbitzuko suhiltzaile lanposturako oposizioen deialdirako oinarrietan gai-zerrendaren bibliografia sartzea.

5. Gomendioak, iradokizunak eta legezko betebeharren gogorarazpenak

Adierazi dugun bezala, erakundeak 446 gomendio, iradokizun eta legezko betebeharren gogorarazpen egin zituen guztira 2016an.

Egindako gomendioen eta iradokizunen artean, arau-izaera edo izaera orokorra duten batzuk azpimarratu nahi izan ditut. Horrela, besteak beste, hauek iradoki dira:

Gizarte-ongizatearen arloan:

• Ez daitezela gehiegi eta neurriz kanpo igo egoitza-zerbitzuko plazen prezio publikoak, eta, horretarako, berrikus daitezela Pertsonen Autonomiarako eta Garapenerako Nafarroako Agentziak akordioz onartutako prezioak finkatzeko irizpideak.
• Mendekotasun-mailaren goranzko berrikusketek ez dezatela ekar inola ere zerbitzuarekin lotutako prestazio ekonomikoaren murrizketa, egoitzetakoarekin gertatzen den bezala.
• Gero eta gehiago hedatzen ari den egoera orokor hau azter dadila: etxean bakarrik bizi diren pertsona adinduak, familiaren laguntzarik gabe, oso diru-sarrera txikiekin, eta gaixotasun kronikoak eta mugapenak dituztenak.
• Adingabeei eragiten dieten erabakietan, berma dadila pertsona horiek entzun diezaieten duten eskubidea, eta arrazoituta har dadila dagokion erabakia, txosten teknikoetan, profesionaletan edo peritu-txostenetan oinarrituta.
• LGTBI kolektiboari berariazko laguntza emateko esparru bat sor dadila, 2016ko apirilaren 21eko Nafarroako Parlamentuaren Ebazpenak adierazitako nahiaren ildotik.

Osasunaren arloan:

• Gaixotasun arraroak dituzten pertsonei arreta emateko berariaz jarduteko osasun-plan edo -programa sanitario eta soziosanitario bat onar dadila.

Enplegu publikokolanpostu bat eskuratzearen arloan:

• Berrikus daitezela desgaitasunak dituzten pertsonak funtzio publikoan sartzeko indarrean dauden ekintza positiboko neurriak, eta jar daitezela neurri eraginkorrago batzuk haien ordez, malgutasunez aplikatzeko ahalegina eginez.

Funtzio publikoaren arloan:

• Nafarroako Foru Komunitatean lana eta familia bateragarri egitea hobetzeko neurrien plan bat onar dadila.

Etxebizitzen arloan:

• Departamentuari iradoki zaio aldaketa bat egin dezala martxoaren 28ko 25/2011 Foru Dekretuan. Dekretu horrek etxebizitza babestuen eskatzaileen zentsua arautzen du, familiaren etxebizitzatik irten beharra izan duten pertsona bananduek edo dibortziatuek duten errentaren arabera etxebizitza babestua eskuratzeko diru-laguntza jaso ahal izan dezaten, ohiko kasuetan bederen.
• Guraso bakarreko familiei laguntza handiagoa ematea aintzat har dadila.

Hezkuntzaren arloan:

• Alda daitezela plaza-erreserbak desgaitasunak dituzten ikasleentzat lanbide-heziketako irakaskuntzan, eta % 5eko ehunekoa finka dadila haientzat gutxienez.
• Azter dadila beken deialdi orokorretan errenta-atalase desberdinak ezartzea eskatzaileen bizitokiaren arabera; izan ere, unibertsitate-ikasketak egiteko Nafarroa barruan lekualdatu behar duen ikasle baten ahalegin ekonomikoa handiagoa da unibertsitatea dagoen udalerrian bizi diren ikasleena baino.

Ogasunaren arloan:

• Zuzendu dadila Ondarearen gaineko Zergari buruzko Foru Legearen 10.1 artikulua, azken urteetan higiezinen balioetan izandako bilakaera ezohikoan oinarritua, eta bideratu dadila esleitutako balioa beherantz gaurkotzea, batez ere interesdunei bere garaian egindako balorazio administratiboak aplikatu zaizkienean eta balorazio haiek beherantz berrikusi direnean.

Kulturaren arloan:

• Luzatu dadila liburutegien ordutegia, edo haietako batzuena, uda-garaian ere arratsaldeko zerbitzuak jarraitzea berma dadin, eta larunbatetan, igandeetan eta jaiegunetan irekiera-ordu gehiago eskain daitezen, erabakitzen den maiztasunaren arabera.

6. Kontsultak

Erakundearen Herritarrentzako Arreta Bulegoak herritarren 910 kontsulta jaso eta erantzun ditu.

Ugarienak gizarte-ongizatearen arloko kontsultak izan dira. Herritarrek adingabeen babesari, Gizarteratzeko Errentari (GE) eta desgaitasunari buruzko kontsultak egin dituzte.

Bigarren ugarienak hezkuntzari buruzkoak izan dira. Arlo horretan, Hezkuntza Administrazioak ikastetxeetan eta haur-eskoletan sartzeko ezarritako irizpideak aplikatzeari buruzko kontsultak egin dira, bai eta bekak eskuratzeari, ukatzeari edo kobratzeari buruzkoak, eta behar bereziak dituzten ikasleak hezteari buruzkoak ere.

7. Agurra

Jaun-andreok, 2016ko txostenaren laburpen honetan erakundearen jardueraren alderdi adierazgarrienen berri ematen ahalegindu naiz. Nolanahi ere, zuen esanetara nago, edozein azalpen behar izanez gero, edo iradokizunen bat egin nahi baduzue, herritarrei zerbitzu hobea emate aldera.

Eskerrik asko zuen arretagatik eta begiruneagatik.

Francisco Javier Enériz Olaechea

Nafarroako Arartekoa